Francuskie okręty spod żagla i pary (1)

[Krzysztof Gerlach]

Boullongne, zbudowana w Lorient, pod banderą francuską była w istocie fluitą (transportowcem) Kompanii Wschodnioindyjskiej, nie fregatą, chociaż tak ją często nazywano. Wymiary 43,3 x 10,9 m, projektant Gilles Cambry. Uzbrojenie: prawdopodobnie 26 x 9-f. Je zdobycie przez Anglików różne źródła datują na 27.12.1761, 6.01.1762, marzec 1762. Wracała właśnie z bogatym ładunkiem z Ile de France, a jednym z jej pasażerów był hrabia d’Estaing, późniejszy znany admirał z okresu wojny amerykańskiej. Wcielona do Royal Navy jako HMS Boulogne, fregata 32-działowa, z 12-funtówkami w baterii. Brytyjczycy zmierzyli jej 133’8” x 33’3” x 13’4”, tonaż 658 ton. Od 1776 hulk, od 1784 przedłużenie nabrzeża.
Jean Boudriot napisał jej obszerną (i kosztowną!) monografię, w której jest na pewno znacznie więcej i znacznie ściślejszych informacji, jednak – niestety – nie posiadam tej książki.

Mam wrażenie, że o Aimable Nanon już tu kiedyś pisałem, ale nie chce mi się sprawdzać. I ona nie była prawdziwym okrętem wojennym. Strona JacquesKanon zalicza ją wprawdzie do fregat królewskich, ale to lipa. Zbudowana przez Josepha Laporte w Bayonne w 1758 w typie 24-działowej fregaty półtorapokładowej, miała około 400 ton i była uzbrojona 4 działa 8-funtowe na dolnym pokładzie i 20 dział 6-funtowych na górnym. W 1759 należała do kupca Pierre’a Desclaux z Bordeaux, którego – o ile pamiętam – nigdy nie wybrano królem żadnego państwa. W sprzyjających momentach zmieniała się ze statku handlowego we fregatę korsarską. Wynajęta przez władze Quebeku jako transportowiec, weszła w 1759 w skład eskadry znanego korsarza Jacquesa Kanon, która zawiozła zapasy i posiłki do tego miasta, znajdującego się w przededniu oblężenia przez Brytyjczyków. Nie mogła się już potem wydostać z Rzeki Św. Wawrzyńca i została wycofana dość daleko w górę rzeki, do osiedla Batiscan, gdzie służyła jako tymczasowy magazyn żywności i prochu. Próba dołączenia do stojących nieco bliżej Quebeku fregat królewskich Atalante i Pomone zakończyła się rozbiciem i zatonięciem Aimable-Nanon na Cap-a-la-Roche, poniżej Deschaillons, 31 sierpnia 1759.

Chézine (albo Cherzine) fregata korsarska, półtorabateryjna, 22-działowa lub 26-działowa, a na co dzień fluita z Nantes, zbudowana tam w 1758 przez firmę Nicolas Arnous Ojciec i Synowie. Nośność 430 ton, wymiary w stopach francuskich: długość 115’, szerokość 27’10’, głębokości 12’10’’. W 1759 niosła 2 działa 8-funtowe na dolnym pokładzie oraz 20 dział 6-funtowych na górnym. W 1759 przewiozła do Quebeku zapasy wojenne (w tym blisko 80 tys. litów wina – wiadomo, Francuzi) oraz późniejszego słynnego podróżnika, a na razie oficera armii – Louis’a de Bougainville. Po przybyciu do miasta dzieliła losy Aimable-Nanon, ale nie zatonęła, a nawet pod koniec listopada zdołała się przedrzeć przez brytyjską blokadę na Rzece Św. Wawrzyńca. Jednak nie na długo, bowiem już 20.12.1759 została zdobyta przez Anglików. Według ich pomiarów: tonaż 484 tony, długość 119’5”, szerokość 30’0”. Nie włączona do Royal Navy, zakończyła karierę w 1760.

Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Dobry wieczór, dziękuję za odpowiedź.
Panie Krzysztofie, próbowałem się zaopatrzyć w literaturę o żaglowych okrętach wojennych, nawet coś tam znalazłem na aukcjach, ale te dzieła są koszmarnie drogie, bardzo daleko od moich możliwości.
O AIMABLE NANON Pan rzeczywiście poprzednio pisał, ale malutko.
Mam jeszcze dwa okręty, ofiary Quebecu, gdyby Pan zechciał je opisać, byłbym wdzięczny: BIENFAISANT (1758), DUC DE FRONSAC (1758).
Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Bienfaisant – fregata korsarska z Bordeaux, zbudowana tam w 1758 przez Jeana Roy. Na co dzień zwykły trójmasztowiec handlowy o nośności 350 ton, długości 30,2, szerokości 8,8, głębokości 3,9 m. W 1759 niósł 22 działa 8-funtowe.
Duc-de-Fronsac - fregata korsarska, półtorabateryjna, 24-działowa, na co dzień trójmasztowiec handlowy z Bordeaux, zbudowany tam w 1758, o nośności 450 ton, miał stępkę o długości 33,8 m. W 1759 niósł 4 działa 12-funtowe w dolnej baterii oraz 20 dział 8-funtowych na górnym pokładzie.
Obie jednostki, dokładnie jak Aimable-Nanon, wynajęte przez władze Quebeku jako transportowce, weszły w 1759 w skład eskadry posiłkowej korsarza Jacquesa Kanon. Po oblężeniu miasta przez Brytyjczyków wycofane w górę rzeki, do osiedla Batiscan, gdzie służyły w charakterze tymczasowych magazynów żywności i prochu.
Kiedy po zdobyciu Quebeku w 1759 większość brytyjskiej floty wycofała się na zimę, francuskie żaglowce stojące dotąd w Batiscan zeszły w dół rzeki, w pobliże miasta, oczekując na okazję przedarcia się pod bateriami twierdzy. Sztorm wyrzucił na brzeg i zniszczył część z nich, w tym fregatę Duc-de-Fronsac, która zatonęła 21/22.11.1759 w pobliżu Cap Rouge.
Bienfaisant zdołał wprawdzie w 1760 opuścić Rzekę Św. Wawrzyńca, ale tuż u jej ujścia, w zatoce Chaleur, został 8.07.1760 spalony przez angielskiego komodora Johna Byron.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Dobry wieczór, dziękuję za odpowiedź.
Bardzo proszę o opis danych i losów fregaty DANAE (22.10.1763) i jeśli to możliwe o wyniki brytyjskich pomiarów po jej zdobyciu.
Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Danaé, 32-działowa fregata klasy de 8, zbudowana w Indret. Około 550 ton, 40,30 x 10,59 x 5,20 m. Projektant Antoine Groignard. Uzbrojenie: 26 x 8-f w baterii głównej, nic na otwartych pokładach. W służbie od maja 1764, zwalczała korsarzy marokańskich, wydobywała zatopione działa pod Martyniką, a latach 1778-1779 uczestniczyła w wojnie amerykańskiej. Ciekawe były okoliczności jej zdobycia przez Anglików. Pod koniec kwietnia flotylla francuskich łodzi rybackich, obsadzona około 1500 żołnierzami i eskortowana przez 5 do 7 małych jednostek, w tym Danaé, próbowała zdobyć wyspę Jersey. Odparci, wycofali się najpierw do portu wyjścia, Saint Malo, a potem w pobliże Countances. Zaatakowani tam z dwóch stron przez przeważające siły brytyjskie, Francuzi w większości sztrandowali na wybrzeżu zatoki Cancale, pod osłonę małej baterii. Jednak Brytyjczycy uciszyli baterię i zaatakowali tkwiące na mieliznach okręty. Francuski historyk Troude twierdził, że załoga Danaé wykazała się tchórzostwem i podczas brytyjskiego ataku uciekła w panice na brzeg. W każdym razie, w obliczu gromadzących się francuskich oddziałów lądowych, Anglicy podpalili trzy jednostki nieprzyjaciela, a trzy – w tym Danaé – ściągnęli na głęboką wodę i zabrali ze sobą 13.05.1779. Wcielono ją do Royal Navy bez zmiany nazwy, jako okręt 5 rangi, fregatę 32-działową (chociaż, wbrew standardom, tylko z 9-funtówkami w głównej baterii, co powinno plasować ją w szóstej randze). Wymiary brytyjskie: 129’3” x 34’9” x 10’6,5”, tonaż 689 ton. W aktywnej służbie wyłącznie 1779-1783. Sprzedana 1797.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Dobry wieczór, dziękuję za odpowiedź, historia DANAE jest bardzo zajmująca, ciekawe, że Francuzi oskarżają o tchórzostwo załogę a nie kapitana.
Bardzo proszę o opisanie danych i losów fregat BOUDEUSE (26.03.1766), INDISCRETE (14.03.1767) oraz SENSIBLE (15.03.1767).
Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Co do domniemanego tchórzostwa załogi Danaé, to oskarżają ją o to nie „Francuzi”, tylko konkretny francuski historyk. Natomiast określenie „załoga” mogłoby, ale wcale nie musiałoby oznaczać wszystkich poza dowódcą. Wszak i on wchodził w skład załogi. W każdym razie kawaler de Kergariou Coatles, bo o niego tu chodzi, dowodził w rok później fregatą Belle Poule w pojedynku z 64-działowcem Nonsuch, która to walka przeszła do historii z powodu heroicznego oporu, jaki stawił francuski żaglowiec, pomimo braku jakichkolwiek szans. Bohaterstwo francuskiego dowódcy, który padł w bitwie śmiertelnie ranny, sławili sami Brytyjczycy. Trudno więc wątpić, że i rok wcześniej zrobił wszystko, co leżało w jego mocy.
32/34-działowe fregaty klasy de 12, Boudeuse, Indiscrete i Sensible tworzyły typ Boudeuse. Około 580 ton, 42,25 x 10,72 x 5,36 m. Załoga: 215. Uzbrojenie: 26 (lub 28) x 12-f na głównym pokładzie i 6 x 6-f na pokładach otwartych. Projektant Jean-Hyacinthe Raffeau. Wszystkie zbudowane w Indret (lub w Paimboeuf).
Boudeuse – w latach 1766-1769 opłynęła pod Bougainville’m świat. Gruntownie remontowana w 1776. Walczyła w wojnie amerykańskiej w 1778 i 1779. W 1799 przedarła się z żywnością dla francuskiego garnizonu na Malcie, zablokowanego przez Brytyjczyków, lecz już nie mogła wrócić. W rezultacie w lipcu 1800 rozebrano ją na Malcie na opał.
Indiscrete – wg francuskich opracowań zdobyta przez Anglików 21.04.1782 kiedy wchodziła w skład eskorty konwoju. Usunięta z Royal Navy w 1783 lub 1784. Jednak żadne z moich wielu zestawień okrętów brytyjskich nic nie wspomina o takiej jednostce!
Sensible – 27.07.1778 była obecna w bitwie pod Ouessant. W 1780 zdegradowana do hulka. Skreślona z listy floty 1789.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Witam, dziękuję za wyjaśnienia.
To chyba wygląda na to, że kawalerowi de Kergariou Coatles załoga DANAE uciekła. Panie Krzysztofie jakie jeszcze okręty Anglicy ściągnęli z mielizny Zatoki Cancale oprócz DANAE? Czy można prosić o ich opisanie.
Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Anglicy ściągnęli wtedy (13 maja 1779) z mielizn i uprowadzili ze sobą fregatę Danaé, bryg i slup. Tych dwóch ostatnich nie wcielili do Royal Navy, więc brak ich charakterystyki w angielskich zestawieniach, a i w spisach okrętów francuskich trudno trafić na ich ślad (przynajmniej mnie się nie udało), więc prawdopodobnie były to tylko uzbrojone statki handlowe.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[admiralcochrane]

Poza fregatami Danae i Valeur, dwie male jednostki pod Cancale to Ecluse i Guepe

Opis akcji, niestety po niemiecku:

http://www.cancale-cancavene.de/cancale ... e-1779.htm

[Krzysztof Gerlach]

I owszem, ale to nie te. Jak już pisałem, Anglicy trzy jednostki zabrali, a trzy podpalili. Te trzy podpalone to właśnie Ecluse, Guepe plus jeszcze Valeur.
Ecluse, gabara typu Digue, zwodowana w Hawrze 08.1764, została jednak ugaszona przez Francuzów i wyremontowana, a w 1782 wypożyczona marynarce handlowej, zakończyła karierę w 1788.
Również udało się Francuzom odzyskać i wyremontować kuter Guepe (notabene z pochodzenia statek angielski). Służył potem w marynarce francuskiej jeszcze do 1781, kiedy zatonął ostatecznie u wybrzeży amerykańskich.
Natomiast Valeur, korweta 14-działowa zwodowana w Saint Malo 04.1778, spłonęła 13.05.1779 pod Cancale doszczętnie.
Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie poproszę o podanie dat wodowań i wejścia do służby następujących jednostek:
Linois - Linois
Infernet - Champlain, Dupetit-Thouars, Infernet, La Clocheterie
Sane - Fabert, Sane, Seignelay
Rigault de Genouilly - Eclair, Rigault de Genouilly
Laperouse - D`Estaing, Laperouse, Nielly, Primauguet
Villars - Forfait, Magon, Roland, Villars.
Jednocześnie poproszę o podanie ich francuskich zaszeregowań, wszystkie one posiadały jako główne uzbrojenie dziala 140mm. Pozdrawiam Janusz.

[Krzysztof Gerlach]

Zdaniem Jeana-Michela Roche, z punktu widzenia miejsca we francuskiej marynarce były to wszystko (poza Linois nr I) krążowniki 2 klasy (croiseurs de 2e classe), a z konstrukcyjnego punktu widzenia krążowniki z uzbrojeniem „a barbettes”. Natomiast Linois z 1867 klasyfikowano zarówno jako „awizo 1 klasy” jak jako „krążownik 3 klasy”, zaś Linois z 1894 jako krążownik 2 klasy. Jednak inni francuscy autorzy przedstawiają bardziej złożony obraz klasyfikacji tych okrętów. Na przykład dla Francisa Dousseta ten drugi Linois był krążownikiem opancerzonym (croiseur protege, ang. protected cruiser), bliźniaki Rigault de Genouilly i Eclaireur – krążownikami 3 klasy, a okręty z grup Sané i Roland – nawet tylko korwetami. Tak samo klasyfikują okręty Rigault de Genouilly, Eclaireur i Linois (II) Gerard Piouffre i Henri Simoni. Ponadto, poza drugim okrętem Linois, pozostałe były pozbawionymi pancerza okrętami z drewna (stąd np. nazywanie jednostek grupy Sané także drewnianymi fregatami), albo budowy kompozytowej (stąd nazywanie jednostek grupy Villars także krążownikami kompozytowymi). W marynarce francuskiej, jak w każdej innej, w miarę postępu technicznego klasyfikacje się zmieniały i zmieniało się zaszeregowanie konkretnych jednostek do konkretnych klas. Na przykład w 1872 zarzucono stosowanie dotychczasowych nazw z epoki żaglowej (vaisseaux, fregates, corvettes) i zaczęto szeroko posługiwać się terminem krążownik (croiseur), a wiele z rozpatrywanych tu jednostek powstało na pograniczu tych okresów – projekt przed 1872, wodowanie po 1872.

Linois – zwodowany 31.10.1867, w służbie od 1.12.1869. Następny okręt tej nazwy (uzbrojony m.in. w 4 działa 138,6 mm, więc może o tego Panu chodzi) zwodowany 30.01.1894, w służbie od 1895.
Champlain – zwodowany 4.10.1872, w służbie od 22.07.1874; Dupetit-Thouars, zwodowany 27.08.1874, w służbie od 1.01.1877; Infernet – zwodowany 27.05.1869, w służbie od 1871; La Clocheterie – zwodowany 20.08.1872, w służbie od 1874.
Fabert - zwodowany 1.08.1874, w służbie od 25.10.1877; Sané – zwodowany 9.04.1870, w służbie od 2.04.1872; Seignelay – zwodowany 1874, w służbie od 1876.
Eclair – połączenie z Rigault de Genouilly świadczy, że chodzi Panu naprawdę o Eclaireur a nie Eclair – zwodowany 30.08.1877, w służbie od 1879; Rigault de Genouilly – zwodowany 19.09.1876, w służbie od 1878.
D’Estaing – zwodowany 16.10.1879, w służbie od 1881 lub 1883; Lapérouse – zwodowany 5.11.1877, w służbie od 02.1880; Nielly – zwodowany 25.05.1880, w służbie od 1882; Primaguet – zwodowany 27.09.1882, w służbie od 03.1884;
Forfait - zwodowany 6.02.1879, w służbie od 1880; Magon – zwodowany 9.08.1880, w służbie od 1882; Rolland (Roland) – zwodowany 14.10.1882, w służbie od 1885; Villars – zwodowany od 21.08.1879, w służbie od 1881.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Dziękuję Panie Krzysztofie za odpowiedź. Poproszę o podobne dane w stosunku do następujących jednostek: Duguay-Trouin, Duquesne, Tourville,Iphigenie, Naiade,Arethuse,Dubordieu,Sfax,Tage, Amiral Cecille i Davout (pojedyncze typy). Pozdrawiam Janusz

[Nowak Krzysztof]

Witam, Panie Krzysztofie, ta korweta, VALEUR czy miała siostrzane jednostki i czy może ma Pan jej dane. Bardzo proszę o opis.
Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Duguay-Trouin – krążownik 2 klasy; kadłub żelazny z drewnianym poszyciem; brak pancerza; zwodowany 31.03.1877, w służbie od 1879.
Duquesne - krążownik 1 klasy; żelazny; bez pancerza; zwodowany 11.03.1876, w służbie od 11.1877.
Tourville – krążownik 1 klasy; żelazny; bez pancerza; zwodowany 24.02.1876, w służbie od 11.1877.
Iphigénie – krążownik 1 klasy; bez pancerza, zwodowany 8.09.1881, w służbie od 10.1883.
Naiade – drewniany; zwodowany 6.01.1881, w służbie od 02.1882.
Aréthuse – krążownik 1 klasy, potem klasyfikowany jako 2 klasy; drewniany; zwodowany 14.09.1882, w służbie od 07.1885.
Dubourdieu – krążownik 1 klasy; drewniany; zwodowany 6.12.1884, w służbie od 09.1886 lub od 1887.
Sfax - krążownik 1 klasy; kadłub żelazny z drewnianym poszyciem; okręt opancerzony czy MOŻE raczej pancernopokładowy; zwodowany 26.05.1884, w służbie od 03.1887 lub 06.1887.
Tage - krążownik 1 klasy; kadłub żelazny, opancerzony czy może raczej pancernopokładowy; zwodowany 28.10.1886, w służbie od 12.1890.
Amiral Cécille - krążownik 1 klasy; żelazny; opancerzony; zwodowany 3.05.1888, w służbie od 9.10.1890.
Davout - krążownik 1 klasy lub (pewno później) 2 klasy; żelazny lub stalowy; opancerzony lub pancernopokładowy; zwodowany 10.1889, w służbie od 1890 lub 1891.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach