Okręty Royal Navy, XVII-XIX w. (1)

[Krzysztof Gerlach]

Typ Castor z 1828. Projekt Seppingsa, fregaty 36-działowe, 159 stóp x 42 stopy 6 cali x 13 stóp 6 cali, tonaż 1284 tony, wyporność 1808 ton, załoga 275 ludzi, na głównym pokładzie 22 działa 32-funtowe, na pokładzie rufowym 10 dział 18-funtowych, na pokładzie dziobowym 4 działa 18-funtowe. Potem na pokładzie głównym 4 dotychczasowe działa zastąpiono 4 działami haubicznymi 8-calowymi, a wszystkie działa z odsłoniętych pokładów wymieniono na super krótkie działa (tzw. działonady) 32-funtowe. Różnica polegała na tym, że Amphion w ogóle nie została zwodowana w tej postaci, lecz po 16 latach od zamówienia i 4 latach od położenia stępki wydano polecenie ukończenia jej jako fregaty śrubowo-żaglowej. W tej postaci była więc całkowicie różna – 177 stóp x 43 stopy 2 cale x 13 stóp 5 cali, tonaż 1474 tony, wyporność 2049 ton, załoga 320 ludzi, na pokładzie głównym 6 dział haubicznych 8-calowych i 14 dział 32-funtowych, na pokładach odsłoniętych 2 działa 68-funtowe i 14 dział 32-funtowych. Przede wszystkim miała jednak teraz silnik (dwucylindrowy, poziomy, o mocy 300 koni nominalnych i mocy indykowanej 592 konie) i śrubę. Ukończono ją w 1847. Krzysztof Gerlach

[Darth Stalin]

Czym się różni działonada od karonady?

[Krzysztof Gerlach]

Termin „działonada” jest dziwolągiem językowym, BYĆ MOŻE mojego autorstwa, wynikającym z potrzeby krótkiego przetłumaczenia angielskiego słowa „gunnade”. Ono z kolei powstało jako złożenie „gun” i końcówki od „carro-nade”. Sama nazwa określa więc, że miało to być coś pośredniego między klasycznym działem okrętowym a karonadą. Od chwili wynalezienia karonad i poznania ich największych zalet (wielki kaliber w stosunku do masy, duża siła rażenia na małych odległościach, nieliczna obsługa) oraz największych wad (mały zasięg, podpalanie własnego olinowania ogniem wylotowym ze zbyt krótkich luf, zrywanie lin hamujących i przewracanie lawet na skutek wielkiej siły odrzutu działającej na za małą masę działa), starano się wymyślić coś pośredniego, co łączyłoby zalety klasycznej artylerii i tej nowej. Było wiele takich propozycji, określanych właśnie terminem „gunnades”, przez twórców uważanych za cuda, przez użytkowników za połączenie wszystkich wad obu odmian. Konkretnie dla artylerii z okresu 1848-1854: typowe ciężkie działo 32-funtowe miało długość 9 stóp 6 cali i masę 56 cetnarów; typowa karonada 32-funtowa miała długość 4 stopy i masę 17 cetnarów; natomiast działonada miała długość 6 stóp i masę 25 cetnarów. Ta pierwsza armata wchodząc w skład artylerii burtowej stała z reguły na klasycznej lawecie wózkowej z czterema kołami, karonada odlewana była bez czopów, tylko z nadlewem u spodu, którym łączyła się z zupełnie inną, dwuczęściową lawetą; niektóre działonady miały taki sam nadlew z otworem, jednak większość wyposażona była w klasyczne czopy i osadzona na lawecie bardzo przypominającej wózkową, tyle że często bez ani jednego koła. W sumie większość działonad z omawianego okresu miała trochę większą długość niż karonady tego samego wagomiaru i trochę większą masę, lecz z wyglądu (lufa, czopy, laweta) znacznie bardziej przypominały zwykłe działa. Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Witam, Panie Krzysztofie, dziękuję za informacje o fregatach śrubowych. Nawiązując do tematu okresu przejściowego chciałbym poruszyć temat okrętów krążowniczych Royal Navy z napędem bocznokołowym. Jeśli można, uprzejmie proszę o komentarz na ich temat (ewentualne przebudowy z jednostek żaglowych) oraz nieco informacji, w miarę możliwości oczywiście (ewentualnie wymiary i uzbrojenie), bo niewiele o nich można się dowiedzieć, a mówiąc szczerze są dla mnie najbardziej interesujące. Załączam poniżej swoją listę tych okrętów, jaką udało mi się skomple-tować (pominięte są ne niej mniejsze slupy). Będę ogromnie wdzięczny za wszelkie korekty i dodatki do tej listy. (W nawiasach daty wodowania, BM = Builders Measurement).

Fregata bocznokołowa typu Gorgon (1 jednostka), 1111 BM, uzbr: 6 dział
[31.08.1837] GORGON
Slup bocznokołowy typu Cyclops (1 jednostka), 1195 BM, uzbr: 6 dział
[10.07.1839] CYCLOPS
Slupy bocznokołowe typu Vesuvius (2 jednostki), 970 BM, uzbr: 6 dział
[11.07.1839] VESUVIUS, [27.08.1839] STROMBOLI
Slupy bocznokołowe typu Driver (2 jednostki), 1055 BM, uzbr: 6 dział
[24.12.1840] DRIVER, [06.04.1841] GEYSER
Slupy bocznokołowe typu Styx (6 jednostek), 1054 BM, uzbr: 6 dział
[26.01.1841] STYX, [04.02.1841] VIXEN, [20.07.1841] GROWLER, [24.03.1842] SPITEFUL, [29.03.1842] CORMORANT, [31.05.1843] INFERNAL = ÉCLAIR = ROSAMOND
Slupy bocznokołowe typu Devastation (3 jednostki), 1059 BM, uzbr: 6 dział
[03.07.1841] DEVASTATION, [13.01.1842] THUNDERBOLT, [25.07.1842] VIRAGO
Fregata bocznokołowa typu Firebrand (1 jednostka), 1190 BM, uzbr: 4 działa
[06.09.1842] BELZEBUB = FIREBRAND
Fregaty bocznokołowe typu Vulture (2 jednostki), 1190 BM, uzbr: 6 dział
[21.09.1843] VULTURE, [15.10.1844] GLADIATOR
Fregata bocznokołowa typu Retribution (1 jednostka), 1641 BM, uzbr: 10 dział
[02.07.1844] WATT = RETRIBUTION
Fregata bocznokołowa typu Sampson (1 jednostka), 1299 BM, uzbr: 4 działa
[01.10.1844] SAMPSON
Slupy bocznokołowe typu Scourge (4 jednostki), 1124 BM, uzbr: 6 dział
[09.11.1844] SCOURGE, [24.05.1845] INFLEXIBLE, [02.10.1845] BULLDOG, [31.12.1845] FURY
Fregata bocznokołowa typu Terrible (1 jednostka), 1850 BM, uzbr: 19 dział
[06.02.1845] SIMOOM = TERRIBLE
Fregata bocznokołowa typu Avenger (1 jednostka), 1444 BM, uzbr: 10 dział
[05.08.1845] AVENGER
Fregaty bocznokołowe typu Dragon (2 jednostki), 1270 BM, uzbr: 6 dział
[17.06.1845] DRAGON, [06.10.1845] CENTAUR
Fregata bocznokołowa typu Birkenhead (1 jednostka), 1405 BM, uzbr: 6 dział
[30.12.1845] VULCAN = BIRKENHEAD
Slup bocznokołowy typu Sphinx (1 jednostka), 1056 BM, uzbr: 6 dział
[17.02.1846] SPHYNX
Fregata bocznokołowa typu Sidon (1 jednostka), 1329 BM, uzbr: 8 dział
[26.05.1846] SIDON
Fregata bocznokołowa typu Odin (1 jednostka), 1310 BM, uzbr: 18 dział
[24.07.1846] ODIN
Slup bocznokołowy typu Basilisk (1 jednostka), 1031 BM, uzbr: 6 dział
[22.08.1848] BASILISK
Slupy bocznokołowe typu Buzzard (2 jednostki), 980 BM, uzbr: 6 dział
[24.03.1849] BUZZARD, [15.12.1849] ARGUS
Slup bocznokołowy typu Tiger (1 jednostka), 1221 BM, uzbr: 10 dział
[01.12.1849] TIGER = TIGR
Fregata bocznokołowa typu Furious (1 jednostka), 1287 BM, uzbr: 14 dział
[26.08.1850] FURIOUS
Fregata bocznokołowa typu Leopard (1 jednostka), 1406 BM, uzbr: 18 dział
[05.11.1850] LEOPARD
Fregaty bocznokołowe typu Magicienne (2 jednostki), 1255 BM, uzbr: 16 dział
[02.03.1849] MAGICIENNE, [30.04.1851] VALOROUS
Slup bocznokołowy typu Barracouta (1 jednostka), 1053 BM, uzbr: 6 dział
[31.03.1851] BARRACOUTA

Pozdrowienia, Krzysztof Nowak

[Krzysztof Gerlach]

Zagadnienie jest tak obszerne, że oczywiście nie sposób na nie odpowiedzieć w jednym poście. Zacznę więc od okrętów Gorgon i Cyclops, pierwszych bocznokołowców na tyle dużych i silnie uzbrojonych, by marynarka brytyjska zdecydowała się nazwać je – chociaż początkowo tylko nieoficjalnie – fregatami. Są dodatkowo ciekawe z tego powodu, że chociaż współcześni traktowali je często jako z grubsza bliźniacze jednostki, to od Gorgon wywiedziono całą serię slupów (pierwszej klasy), a od Cyclops całą serię fregat (drugiej klasy). Różnica tonażu wynikała przede wszystkim z różnicy długości. Szerokość obu wynosiła bowiem 37 stóp 6 cali (niektórzy podają dla Gorgon pół cala więcej), ale Cyclops miała długość między pionami 190 stóp 3 cale, a Gorgon tylko 178 stóp; głębokość u obu to 23 stopy. Chociaż oba okręty wyposażono w silniki o mocy 320 koni nominalnych, to rzeczywista (indykowana) moc na Cyclops wynosiła 1100 koni, a na Gorgon – 800 koni. Pomimo tego prędkość maksymalna obu fregat była identyczna – 9,5 węzła. Jednostki te stały się tak sławne, że mógłbym Panu podać szczegółową konstrukcję każdej dźwigni silnika, każdy szczegół i wymiar kół łopatkowych, każdy niuans zmieniającego się uzbrojenia, wymiary kotłów, bunkrów węglowych, masztów itd., ale trudno mi pisać książkę na tym forum. Poprzestanę więc tylko na zwróceniu uwagi na unikalność konstrukcji silnika na Gorgon, bowiem od tego okrętu bierze się nazwa wielu przyszłych maszyn parowych – mówiono odtąd o silnikach „typu Gorgon”.
Do slupów pierwszej klasy wywiedzionych od Gorgon zalicza się jednostki: Stromboli, Vesuvius (czyli 2 sztuki typu Stromboli), Driver, Styx, Vixen, Devastation, Geyser, Growler, Thunderbolt, Cormorant, Eclair, Spiteful, Virago, Sphynx (czyli 12 sztuk typu Driver), Bulldog, Fury, Inflexible, Scourge (czyli 4 sztuki typu Bulldog), Basilisk (1 sztuka tego typu). U Pana są nieco inaczej podzielone, ale to bez znaczenia, ponieważ chodziło o jednostki bardzo podobne i ewentualne gromadzenie je w podtypy jest kwestią umowną. Datę wodowania Inflexible niektóre poważne opracowania podają rzeczywiście 24.05.1845, inne przesuwają o dwa dni wcześniej. Wymiary typu Stromboli: 180 stóp x 34 stopy 5 cali x 21 stóp; typu Driver: 180 stóp x 36 stóp x 21 stóp; typu Bulldog: 190 stóp x 36 stóp x 21 stóp; typu Basilisk: 190 stóp x 34 stopy 5 cali x 21 stóp 5 cali. Dla parowców bardzo ważne są moce i typy maszyn parowych, ale nie wiem, czy to Pana interesuje. Uzbrojenia nie mogę podawać, ponieważ zmieniało się gruntownie co kilka lat i miało silnie indywidualny charakter – za dużo miałbym do pisania. Żadnego z tych okrętów nie przebudowywano z żaglowca. Następnym razem podam fregaty drugiej klasy wywiedzione od Cyclops. Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

Do fregat drugiej klasy wywiedzionych od Cyclops zalicza się jednostki: Firebrand, Gladiator, Vulture (czyli 3 sztuki późnego typu Cyclops), Sampson (1 sztuka tego typu), Centaur, Dragon (czyli 2 sztuki typu Centaur/Dragon), Avenger (1 sztuka tego typu). Wg moich informacji fregatę Firebrand zwodowano 5.09.1842. Istnieje sprzeczność co do daty wodowania Dragon – Pan ma 17.06.1845, Winfield podaje 17.07.1845, a Brown 17.02.1845. Wymiary późnego typu Cyclops: 190 stóp 0,5 cala x 37 stóp 6 cali x 23 stopy; typu Sampson: 203 stopy 6 cali x 37 stóp 6 cali x 23 stopy; typu Centaur/Dragon: 200 stóp x 37 stóp 6 cali x 23 stopy; typu Avenger: 210 stóp x 39 stóp x 25 stóp 8 cali.
Inne fregaty drugiej klasy to: Tiger (1 sztuka tego typu – to nie był slup!), Magicienne, Valorous (czyli 2 sztuki typu Magicienne), Furious (czyli jedyna zwodowana jednostka tego typu), Birkenhead (1 sztuka tego typu, ale żelazna!). Wymiary typu Tiger: 205 stóp x 36 stóp x 24 stopy 6 cali; typu Magicienne: 210 stóp x 36 stóp x 24 stopy 6 cali; typu Furious: 206 stóp x 37 stóp lub 36 stóp 6 cali x 23 stopy 3 cale; typu Birkenhead: 210 stóp x 37 stóp 6 cali lub 37 stóp 8 cali x 22 stopy 11 cali. Następnym razem podam bocznokołowe fregaty pierwszej klasy. Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

Bocznokołowe fregaty pierwszej klasy: Penelope, Retribution, Terrible, Odin, Sidon, Leopard – wszystko jedyne egzemplarze w swoim typie. Z nich Pan nie ma tylko Penelope, a właśnie ona była jedyną przebudowaną z żaglowca. Pierwotnie należała do ogromnie długiej serii 46-działowych fregat żaglowych typu Leda, została zwodowana 13.08.1829. Jej przebudowę na eksperymentalną fregatę bocznokołową zaakceptowano w maju 1842, wyszła z doku 1.04.1843, ale dopiero od lipca zaczęto instalować maszynownię. Dane jako bocznokołowca: 215 stóp 2 cale x 40 stóp 9 cali x 26 stóp 8 cali, tonaż 1616 ton, wyporność 2766 ton, 22 działa, silnik o mocy 650 koni nominalnych. Wymiary pozostałych typów kolejno jak wymieniłem: 1) 220 stóp x 40 stóp 6 cali x 26 stóp 4 cale; 2) 226 stóp 2 cale x 42 stopy 6 cali x 27 stóp lub 27 stóp 4 cale; 3) 208 stóp x 37 stóp lub 37 stóp 2 cale x 24 stopy i 2 lub 3 cale; 4) 210 stóp 8 cali lub 211 stóp x 37 stóp 0,5 cala x 27 stóp; 5) 218 stóp x 37 stóp 6 cali x 25 stóp 2 cale lub 25 stóp 0,5 cala.
Wśród późnych slupów bocznokołowych największe były istotnie Buzzard, Argus i Barracouta. Wymiary typu Buzzard: 185 stóp x 34 stopy x 20 stóp; typu Argus: 190 stóp 2,5 cala x 33 stopy 6 cali lub 32 stopy 5,5 cala x 20 stóp 11 cali; typ Barracouta: 190 stóp 2 cale x 35 stóp x 20 stóp 5 cali. Zwracam jednak uwagę, że chociaż Argus i Buzzard były dość podobne, to miały dwóch różnych projektantów i absolutnie nie należały do tego samego typu. Obecnie w Pańskim wykazie nie brakuje już chyba żadnego bocznokołowca o tonażu większym od 850 ton. Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Witam, Szanowny Panie Krzysztofie, ogromne dzięki za Pańskie informacje i korekty, jaki poczynił Pan na mojej liście bocznokołowców. Teraz wyjaśniło się wiele spraw i nieścisłości. Temat pierwszych bojowych okrętów wojennych z napędem parowym jest niezwykle pasjonujący, a nie ma wiele źródeł, z których można by czerpać informacje. Z pewnych względów literatura angielska jest dla mnie niedostępna i stąd moje ogromne zainteresowanie Pańskimi uwagami na ten temat. Jeśli chodzi o maszyny napędowe tych jednostek, to rzeczywiście jest to to niezwykle interesujące. Kiedyś w Budownictwie Okrętowym ukazał się cykl artykułów na temat pierszych parowych maszyn napędowych dla statków i okrętów, mam kilka odcinków tego cyklu. Gdyby to nie było zbyt uciążliwe, to oczywiście informacje na temat napędu są ogromnie pożądane. Niejako kontynuując temat prosiłbym uprzejmie o ustosunkowanie się do poniższej listy mniejszych jednostek krążowniczych bocznokołowych Royal Navy, które udało mi się zebrać. W tej grupie z pewnością będą duże błędy, ponieważ miałem mało danych na jej temat. Będę wdzięczny za wszelkie uwagi i uzupełnienia. Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

Slup bocznokołowy typu Dee (1 jednostka), 704 BM, uzbr: 4 działa (przebudowany z żaglowca)
[05.04.1832] DEE

Slupy bocznokołowe typu Rhadamanthus (4 jednostki), 812…835 BM, uzbr: 4…6 dział
[16.04.1832] RHADAMANTHUS
[25.09.1832] PHOENIX
[16.05.1832] SALAMANDER
[02.09.1833] MEDEA 835

Slup bocznokołowy typu Blazer (1 jednostka), 527 BM, uzbr: ? dział
[xx.05.1834] BLAZER 527

Slupy bocznokołowe typu Hermes (4 jednostki), 716…720 BM, uzbr: 2 działa
[26.06.1835] HERMES
[23.10.1835] ACHERON
[29.06.1836] VOLCANO
[17.08.1837] MEGAERA

Slupy bocznokołowe typu Hydra (3 jednostki), 817 BM, uzbr: 4 działa
[13.06.1838] HYDRA
[14.01.1839] HECLA
[30.03.1839] HECATE

Slupy bocznokołowe typu Alecto (2 jednostki), 800 BM, uzbr: 4…5 dział
[07.09.1839] ALECTO
[12.02.1841] ARDENT

Slupy bocznokołowe typu Prometheus (2 jednostki), 800 BM, uzbr: 5 dział
[21.09.1839] PROMETHEUS
[28.09.1840] POLYPHEMUS

Slup bocznokołowy typu Janus (1 jednostka), 763 BM, uzbr: 2 działa
[06.02.1844] JANUS

Slup bocznokołowy typu Trident (1 jednostka), 850 BM, uzbr: 6 dział
[16.12.1845] TRIDENT

Slupy bocznokołowe typu Triton (2 jednostki), 650 BM, uzbr: 4 działa
[24.10.1846] TRITON
[02.01.1847] OBERON

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie tym razem proszę o podanie informacji o uzbrojeniu następujących typów:
Royal Albert(1854.05.13), Duke of Wellington(1852.02.14) i Prince of Wales(1860.01.25). Odpowiednio projekty pochodziły z roku 1843 i 1848.

[Krzysztof Gerlach]

Panu Krzysztofowi:
Dobrze, w takim razie do silników tych większych bocznokołowców powrócę „w dogodnej chwili”, a na razie przejdę do mniejszych. W opracowaniach brytyjskich z reguły dzieli się je na tzw. wczesne bocznokołowce (z pionierskiego okresu, wtedy wszystkie były małe), z okresu przejściowego i późniejsze, specjalnie wybudowane jako mniejsze od fregat czy największych slupów. Osobno wyodrębnia się jeszcze kanonierki bocznokołowe, awiza, holowniki oraz przejęte parowce pocztowe z tym napędem – wszystkie odegrały ważną rolę, często stricte bojową, jak w wojnie krymskiej. Ponadto były jeszcze jachty państwowe, jednostki na Wielkich Jeziorach Kanadyjskich, we flocie Kompanii Wschodnioindyjskiej, ale te pominę. Dla wygody będę się trzymał powyższego podziału.
A) Wczesne (21 sztuk)– dziś pierwszy tuzin. Typ Congo z 1815: Congo zwod. 11.01.1816, 70 stóp x 16 stóp x 8 stóp 10 cali, tonaż 83 lub 86 ton, 1 karonada 12-f (tylko w planach), 2-cylindrowy silnik górno-balansjerowy firmy Boulton & Watt o mocy 20 koni nominalnych (NHP).
Typ Comet z 1821: Comet zwod. 23.05.1822, 115 stóp x 21 stóp 3 cale x 11 stóp 11 cali, tonaż 238 ton, 2 działa 6-f, potem 2 działa 18-f, potem 3 działa 9-f, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy (=z bocznymi wahaczami) firmy Boulton & Watt o mocy 80 NHP.
Typ Lightning z 1822: Lightning (19.09.1823), Meteor (17.02.1824); 126 stóp x 22 stopy 8 cali x 13 stóp 8 cali, tonaż 296 ton, 2 (potem 3) działa 6-f, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy o mocy 100 NHP, na Lightning firmy Maudslay, na Meteor firmy Boulton & Watt.
Grupa Alban z 1824: Alban (27.12.1826), Carron (9.01.1827), African (30.08.1825), Echo (28.05.1827), Confiance (28.03.1827). Pierwsze trzy 109 stóp 8 cali x 24 stopy 10 cali x 13 stóp 6 cali, 294/295 ton; ostatnie dwa 111 stóp 8 (lub 9) cali x 24 stopy 10 cali x 13 stóp 6 cali, 295 ton; Alban od 1831: 145 stóp x 24 stopy 10 cali x 13 stóp 6 cali, 407 ton. Wszystkie: 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy, 100 NHP, pierwsze cztery firmy Boulton & Watt, ostatni firmy Maudslay. Uzbrojenie: 2 działa 6-f, potem 4 działa 18-f i 2 lub 4 karonady 18-f. Alban od 1831: 3 działa 32-f.
Typ Columbia z 1824: Columbia (1.07.1829), 130 stóp 6 cali x 24 stopy 9 cali x 13 stóp 7 cali, 361 ton, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Maudslay o mocy 140 NHP (od 1832 firmy Boulton & Watt o mocy 100 NHP), 4 działa 18-f i 4 karonady 18-f lub 3 działa 32-f.
Typ Dee z 1827: Dee (5.04.1832 lub 5.05.1832), 166 stóp 7 cali x 30 stóp 4,5 cala x 16 stóp 4 cale, 704 tony, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Maudslay o mocy 200 NHP (od 1866 nowy o mocy 220 NHP), 2 działa 18-f, potem 6 dział 32-f, potem 1 działo haubiczne 10-calowe i 4 działa 32-f. Informacja o jego przebudowie z żaglowca jest równie częsta w opracowaniach, jak fałszywa. W rzeczywistości tylko pierwotny projekt Seppingsa dotyczył żaglowca, lecz został przerobiony na projekt bocznokołowca (przez Langa) na grubo zanim ucięto pierwszy kawałek drewna czy wbito pierwszy gwóźdź.
Typ Victory – packet 85-tonowy kupiony 1828. Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

Panu Januszowi:
Uzbrojenie okrętu Duke of Wellington (z wszelkimi niuansami) znajdzie Pan w moim artykule o tym okręcie w „MSiO” nr 5/99. Nota bene zwodowano go 14.09.1852, a nie 14.02.1852.
Royal Albert miał od dołu: 32 działa haubiczne 8-calowe (o masie 65 cetnarów każde), 32 działa 32-funtowe (po 56 cetnarów), 32 działa 32-funtowe (po 42 cetnary), 24 działa 32-funtowe (po 42 cetnary) plus 1 działo 68-funtowe (o masie 95 cetnarów).
Prince of Wales od dołu: 32 działa haubiczne 8-calowe (o masie 65 cetnarów każde), 30 dział haubicznych 8-calowych (po 65 cetnarów), 32 działa 32-funtowe (po 58 cetnarów), 26 dział 32-funtowych (po 42 cetnary) plus 1 działo 68-funtowe (o masie 95 cetnarów). Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie jeżeli mogę to proszę o podanie tylko typów w kolejności powstawania 6 rangi od Porcupine wzwyż tzn do ok. 1850r. Mam dylemat czy np. typy Rose,Martin,Pylades,Orestes,Champion,Wolf należą do 6 rangi, czy też jest brana granica np. w uzbrojeniu 24/20/18, jeżeli chodzi o przydział do tej grupy okrętów.. Janusz.

[Krzysztof Gerlach]

Panu Januszowi:
Okręty 6 rangi – prawidła ogólne. Rzecz jasna, że na zaklasyfikowanie do tej grupy wpływała liczba dział, ale nie było to kryterium jedyne. Ponadto trzeba stwierdzić, że zasady się zmieniały – wiem, że to strasznie denerwuje wszystkich tworzących spisy, którzy chcieliby, aby były one jednoznaczne na całej przestrzeni dziejów, ale nic nie można poradzić na historię. Gdy chodzi o Royal Navy, największa rewolucja nastąpiła na przełomie 1816/1817 roku i powinno się praktycznie tworzyć zupełnie odrębne spisy do tej daty i po niej. Co prawda typy, które Pan wymienił, pochodzą z drugiego okresu, ale później rangi też się zmieniały, tylko już nie na taką skalę.
Typy Rose, Martin, Pylades, Orestes, Champion, Wolf powstały wszystkie jako slupy 18-działowe (Martin – 20-działowy), czyli nie mieściły się w 6 randze. Jednak od około 1834 jednostki typów Pylades i Orestes zaczęto nazywać korwetami, a większość ODTĄD BUDOWANYCH wielkich korwet znalazła się w 6 randze, co powoduje zamieszanie. Tym niemniej te stare już wówczas korwety interesujących Pana typów pozostały poza jakąkolwiek rangą, czyli praktycznie pozostały slupami.
Typy okrętów 6 rangi od Porcupine (daty projektów): Myrmidon z 1779, Squirrel z 1782, Laurel z 1805, Banterer z 1805, Volage z 1818, Tyne z 1825, Sapphire z 1825, Challenger z 1825, Acteon z 1828, Calliope z 1831, Vestal z 1831, Dido z 1834, Spartan z 1841, Eurydice z 1842, Diamond z 1846. Do tego trzeba jednak doliczyć (pomijając okręty zdobyczne) typ Conway z 1813, którego wszystkie jednostki (poza jedną) zwodowano w 1814 i wtedy były slupami, ale od początku 1817 przeklasyfikowanymi do 6 rangi. Dalej trzeba doliczyć część jednostek typów Cormorant z 1793 i Rosamond z 1805, które powstały jako slupy 16-działowe, ale od początku 1817 te z jednostek tych typów, które zbudowano w 1805 i później, zostały przeklasyfikowane do 6 rangi. Następnie trzeba zaliczyć typy Brazen/Termagant z 1795 i Coquette z 1805, które powstały jako slupy 18-działowe, ale których te jednostki, które dotrwały do 1817, były odtąd w 6 randze. Dalej kilka jednostek typu Thais z 1805, który zaprojektowano jako brander, ale którego okręty najpierw przeklasyfikowano na slupy, a od 1817 trzy z nich włączono do 6 rangi. Dalej okręty typów Hermes z 1810 i Cyrus z 1812, zbudowane jako slupy 20-działowe, ale od 1817 klasyfikowane jako okręty 6 rangi (chociaż w stosunku do tych dwóch typów istnieje różnica zdań – James uważał, że i w nowej klasyfikacji pozostały slupami). Następnie typ Atholl , który zaprojektowano jako slup w 1816, a którego wszystkie jednostki wodowano w 1820 i później, przez co w nowych zasadach mieściły się w 6 randze.
Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

Panu Krzysztofowi – c.d. pierwotnych:
Typ Messenger z 1824: Messenger (cywilny Duke of York z 1824) zakupiony 20.08.1830; Hermes (cywilny George IV z 1824) zakupiony 20.08.1830; 155 stóp 6 cali x 32 stopy 9 cali x 12 stóp, 733 tony, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Butterley o mocy 80 NHP lub 100 NHP. Brak uzbrojenia. Messenger od 1831: 159 stóp x 32 stopy 9 cali x 12 stóp, 759 ton, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Maudslay o mocy 200 NHP.
Typ Firebrand z 1831: Firebrand (11.07.1831), Flamer (11.08.1831), 155 stóp 3 cale x 26 stóp 5 cali x 14 stóp 10 cali, 495 ton, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy o mocy 140 NHP, na Firebrand firmy Butterley (od 1832 firmy Maudslay), na Flamer firmy Morgan (lub Boulton & Watt i 120 NHP). Uzbrojenie: 6 dział 9-f, potem 1 działo 32-f i 2 karonady 32-f.
Typ Pluto z 1831: Pluto (28.04.1831), 135 stóp 0,5 cala x 24 stopy 3 cale x 11 stóp 10 cali, tonaż 365 ton, 2 działa 18-f, potem 1 działo 32-f i 1 działo 18-f lub 1 działo 32-f i 2 karonady 32-f, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Boulton & Watt o mocy 100 NHP.
Typ Firefly z 1832: Firefly (29.09.1832), Spitfire (26.03.1834), 155 stóp x 27 stóp 6 (lub 8,5) cali x 16 stóp 7 (lub 2) cali, 550 ton, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy, na Firefly pierwotnie firmy Butterley, a od 1843 firmy Maudslay o mocy 220 NHP, na Spitfire firmy Butterley o mocy 140 NHP. Na Firefly 2 działa 9-f, potem 1 działo 32-f i 2 karonady 32-f, na Spitfire 4 lub 5 dział 32-f.
Typ Tartarus z 1833: Tartarus (23.06.1834), Blazer (05.1834), 145 stóp x 28 stóp 4 (lub 1) cale x 14 stóp 9 cali, 523 tony, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Boulton & Watt, na Tartarus o mocy 100 NHP, na Blazer o mocy 120 NHP (aczkolwiek dane akurat o ich silnikach, wkrótce zresztą zmienianych, są mocno sprzeczne i niepewne). Uzbrojenie: 2 działa 9-f, potem 1 działo 32-f i 2 karonady 32-f, potem 3 działa 32-f.
Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Witam, pięknie dziękuję za fascynujące informacje na temat bocznokołowców i czekam na następne. Na marginesie, gdy jeszcze raz przejrzałem swoją listę okrętów bocznokołowych Royal Navy, to okazało się, że największą jednostką tego typu był jacht królewski. Zapewne nie liczono się z możliwością szerszego wykorzystania okrętów z takim napędem w warunkach bojowych. Ogromnie mnie ciekawi podejście współczesnych do tego tematu. Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Bocznokołowce okresu przejściowego:
Typ Medea z 1831: Medea (2.09.1833), 179 stóp 4,5 cala x 31 stóp 11 cali x 20 stóp, tonaż 835 ton, 2 działa haubiczne 10-calowe i 2 (potem 4) działa 32-f, od 1862 jedno działo odtylcowe Armstronga 110-f, 1 działo 10-calowe i 4 działa 32-f, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Penn o mocy 350 NHP lub firmy Maudslay o mocy 220 NHP.
Typ Rhadamanthus z 1831: Rhadamanthus (16.04.1832), 164 stopy 7 cali x 32 stopy 10 cali x 17 stóp 10 cali, tonaż 813 ton, 1 działo haubiczne 10-calowe, 2 działa 32-f i 2 działa 6-f, potem 1 działo 10-calowe i 3 działa 32-f, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Maudslay o mocy 220 NHP i 385 IHP.
Typ Salamander z 1831: Salamander (16.05.1832 lub 14.05.1832), 175 stóp 5 cali x 32 stopy 2 cale x 17 stóp, tonaż 835 ton lub 818 ton, 2 działa haubiczne 10-calowe i 2 (potem 4) działa 32-f, od 1862 jak wówczas Medea, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Maudslay o mocy 220 NHP i 506 IHP.
Typ Phoenix z 1831: Phoenix (25.09.1832), 174 stopy 7 cali x 31 stóp 10 cali x 16 stóp 9 cali, tonaż 812 lub 809 ton, 1 działo haubiczne 10-calowe, 1 działo haubiczne 8-calowe, 4 karonady 32-f, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy firmy Maudslay o mocy 220 NHP.
Typ Hermes z 1834: Hermes (26.06.1835 lub 25.06.1835), Volcano (29.06.1836 lub 30.06.1836), Acheron (23.08.1835 lub 23.08.1838), Megaera (17.08.1837), 150 stóp lub 150 stóp 1,5 cala x 32 stopy 9 cali x 18 stóp 2 cale, tonaż 715 czy 716 ton, 2 działa 9-f, potem na Hermes 1 działo haubiczne 8-calowe i 2 karonady 32-f, potem dwa działa 8-calowe i dwa 32-f, potem dwa działa 8-calowe i cztery 32-f, od 1862 dwa odtylcowe działa 40-f Armstronga i cztery działa 32-f, a na pozostałych 1 działo 68-f i 4 karonady 32-f, potem 3 działa 32-f, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy o mocy 140 NHP (tylko na Acheron 160 NHP) firmy Butterley na Hermes, Seaward & Capel na pozostałych.
Typ Hydra z 1837: Hydra (07.1838), Hecate (30.03.1939), Hecla (14.01.1839), 165 stóp x 32 stopy 10 cali x 20 stóp 4 cale, tonaż 815 lub 817 ton, 2 działa haubiczne 8-calowe (lub dwa 68-f) i 2 działa 32-f, potem jeszcze wielokrotnie zmieniane, 2-cylindrowy silnik boczno-balansjerowy – na Hydra firmy Boulton & Watt o mocy 220 NHP, na pozostałych firmy Scott & Sinclair o mocy 240 NHP.
Typ Alecto z 1839: Alecto (7.09.1839), Ardent (12.02.1841), Polyphemus (28.09.1840), Prometheus (07.1839 lub 21.09.1839), 164 stopy x 32 stopy 8 cali x 18 stóp 7 cali, tonaż 800 ton, 4 działa 32-f, potem wielokrotnie zmieniane, 2-cylindrowy silnik bezpośredniego działania o mocy 200 NHP i 370 IHP, firmy Seaward & Capel. Krzysztof Gerlach
P.S. Biorąc pod uwagę tonaż, to rzeczywiście największym bocznokołowcem był jacht królewski Victoria & Albert (nr 2), ale jego 2343 tony wynikały z nadzwyczajnej długości, natomiast miał rzeczywistą wyporność tylko 2470 ton, podczas gdy fregata Terrible (faktycznie największa, chociaż znacznie krótsza) miała wyporność aż 3189 ton. Koncepcja użycia bocznokołowców w osobnym poście.