Francuskie okręty spod żagla i pary (1)

[Krzysztof Gerlach]

Hercule – 5.10.1778; Heros – 30.12.1778; Neptune – 20.08.1778; Pluton – 5.11.1778; Scipion – 19.09.1778; Magnanime – 27.08.1779; Northumberland – 3.05.1780; Sceptre – 21.09.1780; Brave- 6.06.1781; Illustre – 23.02.1781; Pegase – 5.10.1781; America – 5.11.1782; Censeur – 24.07.1782; Centaure – 7.11.1782; Dictateur – 16.02.1782; Heureux – 19.12.1782; Puissant – 13.03.1782; Suffisant – 6.03.1782; Temeraire – 17.12.1782.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Poproszę o podanie dat wodowań:
1783 - Mercure, Seduisant
1784 - Superbe
1785 - Boree, Commerces de Bordeaux, Ferme, Fougueux, Genereux, Patriote
1786 - Commerces de Marseilles
1786 - Entreprenant, Impetueux, Leopard, Orion
1788 - Duguay-Trouin, Duquesne, Tourville
1789 - Eole, Jupiter, Vengeur. Dziękuję za poprzednie dane. Janusz

[Nowak Krzysztof]

Witam, bardzo dziękuję za wyczerpujące wyjaśnienia o AQUILON, ten okręt dziwnie odstawał od standardu na liście liniowców francuskich.
Mam prośbę o dane, daty wodowania i losy okrętów liniowych SAINT MICHEL, LYS (LIS), MAGNANIME, wodowanych w 1706 roku. Także o ewentualne objaśnie dwoistości nazwy Lys (Lis), która używana była chyba pięciokrotnie przez Francuzów.
Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Saint Michel – liniowiec 74-działowy zbudowany w Port Louis lub Lorient, zaczęty w czerwcu 1705, zwodowany 1.02.1706. Tonaż 1400 ton, 48,75 lub 49,9 czy 49,7 (w innych miejscach) x 13,49 (z poszyciem) x 6,1 lub 7,5 czy 6,8 m (inaczej mierzone). Projektant Gobert. Załoga 530 ludzi. Uzbrojenie: 28 x 36-f, 28 x 18-f, 16 x 6-f (czyli w sumie 72), podaje się też 26 x 36-f, 28 x 18-f i 16 x 8-f (czyli w sumie 70). Bardzo chwalony za swe właściwości pod żaglami, szybko jednak gnił i został wycofany ze służby już w czerwcu 1716, rozebrany w 1717.

Lis (Lys) – liniowiec 70 (72-, 74-) -działowy zbudowany w Breście, zaczęty w styczniu 1706, zwodowany w czerwcu 1706. Tonaż 1400 ton, 48,75 x 13,33 x 7,0 czy 6,67 lub 6,5 m. Projektant Blaise Pangalo. Uzbrojenie: 26 x 36-f, 28 x 18-f, 14 x 6-f (czyli w sumie 68), podaje się też 26 x 36-f, 28 x 18-f, 16 x 8-f i 2 x 4-f (czyli w sumie 72). Uczestnik wielu słynnych akcji i zwycięstw. Wycofany ze służby w 1745, rozebrany w 1747.

Magnanime - liniowiec 74 (72-) -działowy zbudowany w Breście, zaczęty w lutym 1706, zwodowany 6.10.1706. Tonaż 1400 ton, wymiary: 48,75 x 13,33 x 6,5 m. Projektant: Etienne Hubac. Uzbrojenie: 26 x 36-f, 28 x 18-f, 16 x 6-f (lub 8-f) i 2 x 4-f (czyli w sumie 72). Zatonął z całą załogą w sztormie 29.01.1712 podczas rejsu z Rio de Janeiro do Brestu. Niektóre opracowania BŁĘDNIE podają listopad 1712 jako datę zatonięcia.

Ja znalazłem 15 okrętów francuskich o nazwie Lis (Lys), co prawda wliczając korsarskie. W samym fakcie dwóch pisowni tej nazwy (oczywiście oznaczającej lilię, tę z herbu Burbonów) nie ma nic nadzwyczajnego – chodzi po prostu o starą i nową pisownię. Zmiany w ortografii na przestrzeni wieków dotykają każdego języka i zaznaczają się też w okrętownictwie – proszę sobie przypomnieć chociażby Sphynx-Sphinx, Zephyr-Zephir i wiele innych, podobnych.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Witam, zasiedziałem się dzisiaj i przeczytałem odpowiedź, serdecznie dziękuję za informacje. Ja wiem, że Lys to lilia, tyle że jak one się pisały, gdy pływały. Nie znam francuskiego, ale wolałbym wiedzieć jak to wtedy było. A wszystkie źródła uparcie powtarzają obie pisownie, a nie to co okręty "miały na burcie wypisane". Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Nie miałem wątpliwości, że Pan wie, co to Lis (Lys) i dlatego napisałem "oczywiście". Jean-Michel Roche twierdzi, że pisownia dawna to Lis, a aktualna Lys. Nie podaje jednak żadnego okresu przejścia (rzecz jasna musiał być długi i płynny, to na pewno nie data roczna), a ponadto mój słownik francuski z 1963 zamieszcza tylko hasło "lis". Niby to już 43 lata temu, ale chyba nie takie "dawno" miał na myśli kapitan Roche. Spotkałem się też z sugestią, że od wieków używano obu form, tylko tyle, że "lis" częściej. Wbrew pozorom, niekoniecznie "napis na burcie" rozstrzygnąłby sprawę. W połowie XVIII wieku Anglicy w oficjalnych dokumentach pisali w tym samym czasie o okręcie Lowestoft, Lowestoffe, Lowestoff, albo o okręcie Sterling Castle i Stirling Castle. Nawet jeśli któraś z tych nazw była bardziej pierwotna, a inne młodsza, to w tym czasie wszystkie były jednakowo dobre i wszystkie mogły być używane w papierach okrętowych albo malowane (na rufie).
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

Jeszcze uzupełnienie do problemu Lys - Lis. Znalazłem oryginalny, pochodzący z 1745 roku rysunek projektowy rufy liniowca 64-działowego tej nazwy, zbudowanego w Breście w latach 1745-46. Na specjalnym polu, nad otworem głowicy steru, jest ozdobny napis: LE LIS. Ma więc Pan szukany "napis na burcie", ale nadal wątpię by to rozstrzygało kwestię ostatecznie i dla całej epoki żaglowców.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

Daty wodowań:
Mercure – 4.08.1783; Seduisant – 5.07.1783; Superbe – 11.11.1784; Boree – 17.11.1785; Commerce (nigdy Commerces) de Bordeaux – 15.09.1785; Ferme – 16.09.1785; Fougueux – 19.09.1785; Genereux – 21.06.1785; Patriote – 3.10.1785; Commerce (nigdy Commerces) de Marseille – zwodowany jako Lys (Lis) 7.10.1785, przemianowany na Commerce de Marseille 27.01.1786; Entreprenant – 12.10.1787; Impetueux – 25.10.1786; Leopard – 22.06.1787; Orion – 18.04.1787; Duguay-Trouin – 30.10.1788; Duquesne – 2.09.1788; Tourville – 16.09.1788; Eole – 15.11.1789; Jupiter – 4.11.1789; Vengeur – 16.12.1789.
Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Dziękuje Panie Krzysztofie za poprzednie dane, teraz poproszę o daty wodowań następujących okrętów:
1790 - Jean Bart, Scipion, Thesee
1791 - Pyrrhus, Themistocle
1792 - Trajan
1793 - Jemmapes, Lion/Marat/Formidable, Nestor, Pompee, Tigre, Tyrannicide
1794 - Barra/Pegase, Droit de L`Homme, Wattignies
1795 - Dix Aout/Cassard, J.J.Rousseau, Viala/Voltaire/Constitution
1797 - Hercule, Sparti
1798 - Quatorze Juillet
1799 - San Sebastian, Union/Diomede. janusz

[Krzysztof Gerlach]

Jean Bart – 7.11.1790; Scipion – 30.07.1790; Pyrrhus – 13.08.1791; Themistocle – 12.09.1791; Trajan – 24.01.1792: Jemmapes – 22.01.1794 (nie 1793); Marat – 29.04.1794 lub 1793; Nestor – 22.07.1793; Pompee – 28.05.1791 (nie 1793); Tigre – 8.05.1793; Tyrannicide – 28.06.1793; Barra – 23.03.1794; Droits (nie Droit) de L’Homme – 29.05.1794; Wattignies – 8.10.1794; Dix Aout – 2.05.1795; Jean-Jacques Rousseau – 21.07.1795; Viala – 28.09.1795; Hercule – 5.10.1797 lub 5.12.1797; Spartiate (nie Sparti) – 24.11.1797; Quatorze Juillet to tylko planowana nazwa liniowca zwodowanego jako Veteran – 18.07.1803 (nie 1798); San Sebastian – hiszpański okręt zwodowany w 1783; w maju 1799 zakupiony przez Francuzów; pod banderą francuską najpierw jako Saint Sebastien, a od 31.07.1797 jako Alliance (już to pisałem 29.10); Union – 1.08.1799.
Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie w jednym z wcześniejszych postów wymieniał Pan okręty typu Temeraire i były tam podane Quatorze Juillet i Veteran, a w typie Veteran druga jednostka Veteran dlatego podałem te nazwy. Pominął Pan jednostkę Thesee/Revolution/Finisterre, ale i tak bardzo dziękuje za poprawki w nazewnictwie, przepraszam za błędne moje dane.
W następnej kolejności podaję nazwy i proszę o podanie dat wodowań:
1800 - Duguay-Trouin
1801 - Heros, Scipion
1803 - Achille, Brutus/Impetueux, Glorieux/Cassard, Suffren, Magnanime
1804 - Lion
1805 - Couronne/Glorieux, Regulus
1806 - Ajax. Janusz.

[Krzysztof Gerlach]

Mea culpa, chociaż nie na sto procent. Istotnie zignorowałem teraz jednego Quatorze Juillet, bo nie zdążył przesłużyć (pod dowolną nazwą) ani jednego dnia. Jednak, wymieniając słusznie Quatorze Juillet w typie Temeraire i Veteran w typie Veteran, nie pisałem wcale (post z 21.10), że w typie Temeraire był jakiś Veteran – to tylko pański domysł (czy kompilacja ze stron internetowych), w dodatku całkiem niesłuszny! Aby zatem „wyczyścić” tę jednostkę do końca:
Francuzi planowali nazwę Quatorze Juillet dla dwóch różnych liniowców 74-działowych. Plany obu sporządził J.N. Sane, ale różniły się nieco wymiarami. Pierwszy miał długość 173 stopy 10 cali, szerokość 45 stóp, głębokość 22 stopy 3 cale, zaś na górnym pokładzie działowym niósł 30 dział 24-funtowych. Ten drugi był ciut mniejszy (dużo bardziej typowy), o długości 172 stopy, szerokości 44 stopy 6 cali, głębokości 22 stopy (oczywiście wszystkie wymiary w stopach francuskich), a w efekcie na górnym pokładzie niósł 30 dział 18-funtowych (uzbrojenie pokładu dolnego i pokładów otwartych nie różniło się na obu żaglowcach). Stępkę pod pierwszy położono 10.11.1794 w Breście, stępkę pod drugi w sierpniu 1794 w Lorient.
Ten pierwszy miał się najpierw nazywać Magnanime, w latach 1798-1802 nosił nazwę Quatorze Juillet (ale ciągle stał na pochylni!), od 6.12.1802 przemianowany na Veteran i pod tą nazwą zwodowany 18.07.1803. To był właśnie okręt typu Veteran, troszkę większy i silniejszy od typowych w klasie.
Ten drugi – mniejszy i słabiej uzbrojony, standardowy liniowiec typu Temeraire – został zwodowany 1.02.1798 jako Quatorze Juillet, a już w nocy z 29. na 30.04.1798 spłonął przypadkowo w Lorient podczas prac wyposażeniowych. O nim właśnie powinienem był napisać ostatnio.

Przeoczony Thesee – 14.04.1790.
Kolejne nieco później. Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

Duguay-Trouin – 24.03.1800; Heros – 10.05.1801; Scipion – 29.03.1801; Achille – 18.11.1804, chociaż inni piszą o 1803, a nawet o 1802 (ten ostatni rok bardzo mało wiarygodny, chociaż upiera się przy nim Peter Goodwin); Brutus – 24.01.1803; Cassard – 24.09.1803; Suffren – 23.09.1803; Magnanime – 17.08.1803; Lion – 12.01.1804; Regulus – 12.04.1805; Ajax – 17.06.1806.
Rzekomy Couronne z 1805 miał bardzo ciekawą historię. Zamówiono go w grudniu 1807 jako 74-działowiec „dużego modelu” Jacquesa-Noela Sane. Stępkę położono jednak (w Rochefort) dopiero 13.01.1812, w kwietniu przemianowano na Glorieux, w sierpniu 1814 na Duc de Berry, w 1814 znów na Glorieux, w 1815 znów na Duc de Berry, a zwodowano pod tą nazwą dopiero 18.06.1818! Po rewolucji lipcowej z 1830 ponownie nazywał się Glorieux, od 12.10.1831 Minerve, a w 1834 został „ostrzyżony” do fregaty 36-działowej. Zbitka wzięła się może z faktu, że w 1805 był (na pochylni) inny 74-działowy Glorieux, zwodowany 27.05.1808 już jako Polonais (ale ten nigdy nie nosił – nawet w teorii – nazwy Couronne).
Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie dziękuję za informacje i uzupełnienia, dalej kontynuję podawanie nazw okrętów:
1747 - Intrepide, Monarque, Sceptre
1749 - Couronne, Magnifique, Temeraire
1750 - Florissant
1751 - Entreprenant
1752 - Heros, Redoutable
1753 - Courageux, Guerrier, Prudent
1754 - Defenseur
1755 - Hector
1756 - Diademe, Glorieux, Zodiaque
1757 - Centaure, Minotaure, Souverain
1758 - Robuste, Thesee
1759 - Orient lub Lorient. Janusz.

[Nowak Krzysztof]

Witam, dziękuję za poprzednie wyjaśnienia (i wyrozumiałość). Czyli jednak LIS. Jeśli można, chciałbym prosić o dane, datę wodowania i losy okrętu liniowego POMPEUX z 1707 roku, serdeczne pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

74-działowiec Pompeux. Zbudowany w Rochefort, zaczęty w lutym 1706, zwodowany w sierpniu 1707. Tonaż 1380 ton, 49,9 m x 14,4 m x 7 m (lub 5,9 m). Miał być uzbrojony w 26 x 36-f, 28 x 18-f i 18 x 8-f (w sumie 72 działa). Projektant Pierre Masson. Okręt nigdy nie wypłynął w rejs, chociaż formalnie był w służbie w latach 1708-1716. Rozebrany w 1719.
Wzajemnie pozdrawiam, Krzysztof Gerlach