Francuskie okręty spod żagla i pary (1)

[Krzysztof Gerlach]

W połowie XVII wieku Francja była targana wewnętrznymi walkami (Fronda) i chyliła się ku gospodarczej i finansowej ruinie. Kiedy w 1661 umierał kardynał Mazarini, a Ludwik XIV obejmował bezpośrednie rządy, najgorszy kryzys już zażegnano, lecz marynarka francuska przedstawiała się fatalnie. Nie opłacane i nie remontowane okręty niszczały, a co gorsza dewastacji uległa infrastruktura stoczniowa. Francuzom pozostało około 20 żaglowców uzbrojonych w 16 do 56 dział i nie większych niż 1000-tonowe, na dodatek na ogół starych. Król-Słońce miał mocarstwowe zamiary na każdym polu, dążył więc od razu do odbudowy marynarki, a w osobie Colberta znalazł genialnego wykonawcę. Lecz takie rzeczy wymagają oczywiście czasu. Na początku, zanim odpowiednie okręty zaczęły spływać z remontowanych i nowo wznoszonych pochylni francuskich, postanowiono zakupić osiem dużych jednostek za granicą. Ponieważ w tamtych czasach największe floty, najlepszych szkutników i najsprawniejsze okręty można było znaleźć w Holandii i Danii, nic dziwnego, że tam właśnie ulokowano zamówienia. Nie chodziło przy tym o odkupienie jakichś starych łajb, lecz o budowę na zlecenie nowoczesnych żaglowców, większych od wszystkiego, czym w tym momencie dysponowała marynarka francuska.
Interesująca Pana szóstka z Amsterdamu wyszła spod ręki jednego projektanta, Jana de Werf, należała do jednej klasy (66-działowej) i z pewnością przedstawiała ten samą typ konstrukcyjny. Ich przeciętne wymiary (w stopach francuskich) wynosiły około 140 x 36 x 14 (długość, szerokość, głębokość) przy zanurzeniu 17, załoga liczyła 400 ludzi, lecz można też znaleźć odchyłki dla długości od 137 stóp (Neptune) do 143 stóp (Courtisan, Intrepide), dla szerokości do 37 stóp (Neptune), dla głębokości do 14 stóp 3 cali (Neptune), dla zanurzenia do 18 stóp (Invincible, Neptune, Normand). Tonaż wszystkich 1100-1200 ton. Były pierwszymi okrętami 66-działowymi we flocie francuskiej, które na dolnym pokładzie miały po 14 furt na burtę, co w połączeniu z silną budową pozwalało uzbroić je od 1675 w 70-72 dział i taką właśnie rolę dla nich przeznaczono. Niosły wtedy z grubsza 26 x 24-f, 26 x 12-f, 16 x 6-f i 4 lżejsze. Konstrukcyjnie należały do trójpokładowców, ale – zgodnie ze zwyczajami holenderskimi – prawdopodobnie dość szczególnego typu, ze środkiem najwyższego ciągłego pokładu zbudowanym w postaci tzw. pont volant, tj. lekkiej konstrukcji z gretingów, ma której nie dało się ustawiać dział. Artylerię tych okrętów ciągle modyfikowano – różne z nich i w różnych okresach niosły od 54, poprzez 64,68,70,72,74, a nawet 76 dział, niewątpliwie po licznych remontach i modyfikacjach.
Conquerant walczył w 1672 pod Solebay, zatonął 21.10.1679 w sztormie w pobliżu Ouessant.
Courtisan (od 1671 Magnifique) walczył w bitwie pod Syrakuzami 22.04.1676 (jego ogień śmiertelnie ranił De Ruytera) i 31.05.1676 pod Palermo, hulk od 1680.
Intrepide (od 1671 Grand) walczył w bitwie pod Palermo 31.05.1676, wycofany ze służby w 1678.
Invincible skreślony z listy floty w 1680 lub 1681.
Neptune (od 1671 Illustre) wziął udział w bitwach pod Solebay 7.06.1672, Beveziers 10.07.1690, Barfleur 2.05.1692, skreślony z listy floty w 1699 lub 1700.
Normand (od 1671 St Louis), walczył pod Sycylią 8.01.1676, skreślony z listy floty w 1680.

Zakupiony w tym samym czasie w Danii i zwodowany w 1666 w Kopenhadze 64/66-działowiec Frederic, miał 1100 ton, wymiary 45,17 x 11,43 x 4,47 m, załogę 400 ludzi. W różnych okresach nosił 64,72 i 76 dział. Jego projektantem był Mathias. Okręt został wyposażony i uzbrojony w Amsterdamie. Od 1671 Admirable, od 1676 hulk, rozebrany w 1677 (wg innych skreślony z listy floty dopiero w 1683).

Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

30-działowe fregaty typu Amphitrite: Amphitrite - wodowanie 1744 (w Bayonne), w służbie 1744-1745; Megere - wodowanie (w Bayonne) 12.1744, w służbie 1745-1753. Wymiary: 37,7 x 10,3 x 4,7 m. Projektant Vinard. Załoga: 200.

Fregaty typu Galatee: Galatee - 13.09.1744.
Fregaty typu Blonde: Felicite – 08.1756.
Fregaty typu Hebe: Harmonie - 06.1757.
Pojedyncze fregaty: Nereide – 26.03.1724; Gloire – 05.1725 lub 1726; Embuscade – 19.03.1745; Favorite – 1747; Rose – 21.10.1752; Valeur – 29.10.1754; Guirlande – 01.1757; Guirlande – 1760;
Inne okręty: Lys – 10.09.1746 (liniowiec 64-działowy); nie znam żadnego okrętu Leopard z 1746.
Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Witam, Panie Krzysztofie ogromnie dziękuję za wyjaśnienia o okrętach zakupionych przez Francuzów w Holandii i Danii. Napisał Pan 8 jednostek, a ja znalazłem tylko 7, gdyby można było prosić o tą ósmą, byłbym wdzięczny.
Proszę także o bliższe dane i opisanie losów okrętów liniowych typu Pegase: Okręty liniowe II klasy 74-działowe typu Pegase (6 jednostek), (170-0 x 44-0 x głęb. 21-9 stopa fr.), uzbr: 28-36f, 30-18f, 16-8f, [05.10.1781] PEGASE, [ . .1782] ALCIDE, [24.07.1782] CENSEUR = ALLIANCE, [16.02.1782] DICTATEUR = LIBERTE, [13.03.1782] PUISSANT,
[06.03.1782] SUFFISANT. PEGASE zbud. w Brest, w 1782 zdobyty przez Anglików (178'1¾" x 47'11½" x głęb. 21'7"). ALCIDE zbud. w Rochefort, w 1795 utracony. CENSEUR zbud. w Rochefort, w 1799 przemianowany na ALLIANCE, w 1799 przekazany Hiszpanii. DICTATEUR w 1792 przemianowany na LIBERTE, w 1793 spalony przez Anglików w Tulonie. PUISSANT zbud. w Lorient, w 1793 zdobyty przez Anglików (178'9" x 48'0¾" x głęb. 21'4"). SUFFISANT zbud. w Tulonie, w 1793 spalony przez Anglików w Tulonie.
Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Ten ósmy to Sophie, od 1671 Fort. Skonstruowany przez Mathiasa, zbudowany w Kopenhadze w 1666, początkowo miał się nazywać (wg niektórych nawet tak nazywał do 1667) Grand Danois albo Danois. Wyposażony i uzbrojony w Amsterdamie, nosił różne zestawy dział, od 54, poprzez 56, 58, do 60, był wyraźnie mniejszy od tamtej siódemki. Tonaż 1000 ton, długość 133 stopy 4 cale, szerokość 33 stopy 9 cali, głębokość 13 stóp, zanurzenie 16-17 stóp, załoga 300-400 ludzi. Nie okazał się udanym nabytkiem, w 1670 musiano mu obciąć jeden pokład. Hulk od 1678, całkiem usunięty w 1680.

Przyznam się, że drugiej części pytania nie rozumiem. Ma Pan o tych okrętach wszystko – dane techniczne, uzbrojenie, klasyfikację, daty wodowań, losy – jakich konkretnie uzupełnień oczekiwałby Pan ode mnie?!

Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Dobry wieczór, Panie Krzysztofie, proszę o to czego nie mam, czyli konstruktora, dokładne daty, losy i dane po zdobyciu lub przekazaniu, datę wodowania i okoliczności utraty Alcide, a przede wszystkim, że to co mam to prawda.
Przepraszam za kłopot, pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

74-działowce typu Pegase – uzupełnienia:
konstruktor Antoine Groignard; Alcide zwodowany 25.05.1782; Dictateur – przemianowany na Liberte 29.09.1792.
Pegase zdobyty przez Brytyjczyków 21.04.1782 i wcielony bez zmiany nazwy do Royal Navy. Tonaż wg pomiarów angielskich 1778 ton. Załoga: 600. Uzbrojenie początkowe: 28 x 32-f, 28 x 18-f, na pokładzie rufowym 14 x 9-f, na dziobowym 4 x 9-f. Od 1794 na zmianę lub równocześnie okręt więzienny i szpitalny. Wypożyczony ministerstwu transportu 1810-1814. Rozebrany 1815.
Alcide został obezwładniony w bitwie pod Frejus 13.07.1795, wzięty na hol przez Alceste, ale padł ofiarą pożaru wywołanego przez własne pociski i wyleciał w powietrze 18.07.1795.
Censeur został wymieniony w czerwcu 1799 w Kadyksie za hiszpański liniowiec San Sebastian – to właśnie ten ostatni okręt Francuzi przemianowali sobie w swojej służbie na Alliance. Natomiast Censeur pozostał przy pierwotnej nazwie, a ponieważ do niczego się już nie nadawał (był kompletnie przegniły), Hiszpanie zmuszeni byli go rozebrać.
Dictateur zbudowany w Tulonie, tam też spalony przez Anglików 18.12.1793.
Puissant zabrany przez Anglików z zajętego przez nich Tulonu. W Royal Navy (wymierzony na 1780 ton) nigdy nie dostał dział, od 1796 koszary na wodzie, sprzedany 1816.
Reszta się zgadza.
Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie odnośnie okrętu: "Leopard - fregate de 24 cannons, 1746,438bm, 108,0x31,0, , 27.10.1746 prise, acquise par la RN, devient HMS Margate, 07.078.1749 vende" oraz Lys - "fregate de 24 cannons 366bm, 106x29,0 12.1745 prise par HMS Hampton-Court, Acquise par RN, devient HMS Lys, 13.04.1749 vende". Powyższe nazwy i dane które podaję pochodzą ze strony http://groups.msn.com/JacquesKanon/frgates16821787.msnw .Jednocześnie poproszę o dane względem fregat: Terragone(1746), Tygre(1747), Pomone(1749), Vengeance(1757), Marechal-de-Belle-Isle(1757), Victoire(1757),Mignone(1765). Janusz

[Krzysztof Gerlach]

Anglicy zdobyli 27.10.1746 francuski 22-działowy okręt korsarski (nie fregatę), podobno nazywający się Leopard, zbudowany w Bayonne w 1746, którego nazwę, wymiary (w przybliżeniu, dokładne bowiem to 107’8” x 30’10” x 13’9”) i tonaż wspomniana strona podaje z dokumentów angielskich, a zatem w miarach angielskich, nie francuskich. Francuskie dokumenty nie mówią o nim nic. W Royal Navy przemianowany na Margate, służył jako korweta 24-działowa (mniejsza od najmniejszych fregat 6 rangi, uzbrojonych w 9-funtówki).
Te same wszystkie uwagi odnoszą się do Lys, poza tym, że był jeszcze mniejszy (105’9” x 29’0’ x 10’9,5”, 366 ton), jako francuski okręt korsarski niósł 32 działa (2 x 9-f na dolnym pokładzie, 22 x 6-f na górnym, 8 x 3-f na pokładzie rufowym), natomiast 24-działową korwetą stał się dopiero w Royal Navy. Ponieważ nie znaleziono żadnych dokumentów francuskich na jego temat, nic nie wiadomo kto, kiedy i gdzie go zbudował.
Oczywiście przy okrętach tej wielkości zaliczenie do grupy fregat lub korwet jest kwestią czysto umowną i nie daje się przełożyć na żadne racjonalne argumenty konstrukcyjne lub związane z uzbrojeniem.

Terragone – niezależnie od określenia ze strony JacquesKanon, to pewno też jakiś korsarz, bo nie uwzględniają go ani opracowania francuskie, ani angielskie.
Tygre – korsarz z St Malo, zdobyty przez Anglików 22.02.1747, i - wbrew stronie JacquesKanon – wcale nie wcielony do Royal Navy. Brak danych o miejscu i czasie budowy.
Marechal de Belle-Isle – fregata korsarska z 1757 (czyli zbudowana w 1757 lub nawet wiele lat wcześniej).
Victoire – francuski korsarz Marie Victoire, zbudowany w Hawrze w 1755 lub wcześniej. W 1755 zdobyty przez Anglików, w listopadzie 1757 odbity przez Francuzów, w parę dni później ponownie zdobyty przez Anglików, zatonął 1759. Jego historia nie jest jasna, inni przyjmują rok budowy na 1757, zdobycie przez Anglików (tylko raz) w marcu 1757, zatonięcie w marcu 1760.

Prawdziwe fregaty królewskie:
Fregata typu Mignone: Mignone – 25.04.1767 (1765 to data rozpoczęcia budowy).
Pojedyncze: Pomone – 28.01.1749; Vengeance – 1757.

Krzysztof Gerlach

[Nowak Krzysztof]

Witam, dziękuję bardzo za informacje o typie Pegase.
Prosiłbym o podobną weryfikację i dodatkowe informacje o projektancie i losach okrętów liniowych ARGONAUTE i BRAVE z 1781 : Okręty liniowe II klasy 74-działowe typu Argonaute, (170-0 x 44-0 x 22-0 pied), uzbr: 28-36f, 30-18f, 16-8f. [1781] ARGONAUTE = FLIBUSTIER, [1781] BRAVE. Zbudowane w Rochefort. ARGONAUTE przemianowany w 1794 na FLIBUSTIER, w 1795 wycofany. BRAVE w 1797 rozebrany.
Proszę też o dane i losy fregaty [11.11.1811] ILLYRIENNE, zbudowanej w St. Malo.
Pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie poproszę o podanie dat wodowań dla fregat Psyche(1798) i okrętów typu Valereuse: Indefatigable i Valereuse. Mam też pytanie czy były inne fregaty z uzbrojeniem 15ft jako głównym, oprócz Psyche, jezeli tak to jakie? Janusz.

[Krzysztof Gerlach]

Typ Argonaute – uzupełnienia:
projektant Clarin-Deslauriers. Argonaute zwodowany 5.06.1781. Walczył pod Suffrenem na Oceanie Indyjskim w 1783. Już w 1792 był w bardzo złym stanie. W 1794 obcięty do ciężkiej fregaty 42-działowej i w czerwcu przemianowany na Flibustier. Wycofany z floty w grudniu 1795.
Brave zwodowany 6.06.1781. Brał udział w bitwie pod Les Saintes 12.04.1782, ale ocalał. Już w 1792 był w bardzo złym stanie. W 1794 obcięty do ciężkiej fregaty uzbrojonej w 52-działa – nadmiar dział na otwartym pokładzie był bardzo krytykowany przez dowódcę. Skreślony z listy floty 1797, od stycznia 1798 hulk, istniał co najmniej do 1801.

46-działowa fregata klasy de 18 Illyrienne została 30.08.1814 przemianowana na Hermione, 23.03.1815 na Illyrienne i 15.07.1815 znów na Hermione. W 1823 uczestniczyła we francuskiej interwencji w Hiszpanii. Wycofana ze służby w 1840. Projektant Jacques-Noel Sane. Wymiary w stopach francuskich 143’0” x 36’8” x 19’1”. Pierwotne uzbrojenie nominalne: 28 x 18-f, 2 x 8-f i 16 karonad 24-f.

Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

[Krzysztof Gerlach]

Psyche – 1798 (nie ma dokładnej daty i prawdopodobnie nie będzie, bowiem jednostkę tę zbudowano jako okręt korsarski i dopiero w 1804 zakupiono dla francuskiej marynarki). Valereuse – nie znam takiego okrętu, natomiast Valeureuse – 13.08.1798. Indefatigable – znam tylko korsarza z 1799, natomiast fregata Infatigable – 6.04.1799.

Psyche należała konstrukcyjnie do fregat klasy de 12, ale ze względu na swoje pochodzenie – korsarz – miała nietypowe uzbrojenie, z 24 działami w baterii głównej (zamiast standardowych 26 lub 28) oraz aż 18 działami 6-funtowymi na otwartych pokładach (zazwyczaj 6-12, wyjątkowo do 16). Wydaje się nie ulegać wątpliwości, że również owe zupełnie wyjątkowe 15-funtówki z głównego pokładu (jeśli nie są jakąś pomyłką w dokumentach), to rezultat korsarskich początków kariery.

Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie poproszę o podanie dat wodowań i typów fregat: Diligence, Friponne(1691), Salamandre(1693), Bellone(1695), Galatee, Naiade(1696), Amphitrite, Dauphine, Renommee(1697), Hermione(1699), Dauphine, Etoile(1703), Parfaite, Royal(1705), Atalante(1706), Amazone, Astree, Gloire(1707), Parfaite(1722), Flore(1728), Aurore(1744), Favorette, Grand-Turk(1745), Nymphe(1752), Guirlande, Marechal-De-Senneterre(1757), Aimable-Nonon(1758), Etolie(1766). Janusz.

[Nowak Krzysztof]

Witam, dziękuję za poprzednie informacje.
Proszę bardzo o uwiarygodnienie, korektę i uzupełnienia do informacji, uzbieranych o fregatach śrubowych typu Impreratrice Eugenie:
Fregaty śrubowe I klasy typu Imperatrice Eugenie (6 jednostek)
3765 twyp, 72.21 x 14.72 x 6.63 m, 800 KM(nhp), 2228 KM(ihp), 1 masz. par. tłok. Mazeline, 1 śruba, ożaglowanie pełnorejowe 3-masztowe, 12.1 w, 2700 Mm / 10.0 w, zał. 530, uzbr: bat 6-220, 30-30f no1, spk 2-160, 18-30f no3
[21.08.1856] IMPERATRICE EUGENIE = TOURAINE
[22.01.1856] AUDACIEUSE
[15.08.1856] IMPETUEUSE
[03.06.1856] SOUVERAINE
[02.12.1856] FOUDRE = ULLOA
[25.05.1857] ARDENTE
UWAGI : IMPÉRATRICE EUGÉNIE zbud. w Tulonie (r. 04.1854, s. 21.03.1857), w okresie 05.1859-12.1859 podczas służby na Morzu Śródziemnym epidemia ospy na pokładzie, w latach 1860-1862 służył w Chinach, 19.09.1870 przemianowany na TOURAINE, w 1872 zdemontowano maszyny napędowe, wycofany 08.02.1878 i magazyn pływający w Tulonie, 1887 rozebrany. AUDACIEUSE zbud. w Breście (r. 06.06.1854, s. 03.06.1856), w latach 1857-1859 służył w Chinach, 11.1862 częściowa wymiana kotłów w Cherbourgu, 03.12.1864 wycofany, 11.04.1870 skreślony z listy floty. IMPÉTUEUSE zbud. w Cherbourgu (r. 20.01.1854, s. 15.11.1856), 11.05.1859 uszkodzony podczas blokady Wenecji, od 1866 hulk, wycofany 03.11.1869, od 1872 szpital, 1873 rozebrany w Cherbourgu. SOUVERAINE zbud. w Lorient (r. 15.05.1854, s. 10.01.1857), wycofany 24.05.1872. FOUDRE zbud. w Tulonie (r. 05.08.1854, s. 15.05.1857), 11.1861 w składzie eskadry adm. Jurien de la Gravière w Meksyku, wycofany 01.07.1872 i hulk pod nazwą ULLOA. ARDENTE zbud. w Breście (r. 06.06.1854, s. 01.06.1858), w 11.1861 w składzie eskadry adm. Jurien de la Gravière w Meksyku, wycofany 15.11.1869 i pływający magazyn.
Proszę o wyjaśnienie genezy tych okrętów, o podanie ich konstruktora, dodatkowych informacji o maszynach napędowych oraz o ewentualnych przebudowach i przezbrojeniach.
Serdecznen pozdrowienia, Krzysztof Nowak.

[Krzysztof Gerlach]

Fregaty typu Naiade (Nayade): Nayade – 05.1696.
Fregaty typu Hermione: Hermione – 23.09.1699.
Fregaty typu Vestale: Parfaite – 29.09.1704.
Fregaty typu Mignonne: Etoile zaczęta w 1766, nigdy nie zwodowana.
Pozostałe:
Diligence – nie było takiej, natomiast Diligente – w służbie od 1691; Friponne – zdobyta na Holendrach w 1691; Salamandre – zaczęta 1693, wodowana 1694; Bellone – 12.1695; Galathee - 1696; Amphitrite - 1696; Dauphine - 1697; Renommee – zaczęta 1697, wodowana 1699; Dauphine – 26.08.1703; Etoile – 25.10.1703; Royal – korsarz z 1705; Atalante – 02.1707; Amazone – 16.04.1707; Astree – 3.05.1707; Gloire - 1707; Parfaite – 01.1723; Flore – 22.11.1728; Aurore – 3.04.1745; Favorette (raczej Faonette, Fauvette lub Fauvrette) – może 1743 (opis z JacquesKanon jest idiotyczny, bo jak okręt mógł być zbudowany w 1745, skoro wg tej samej strony, i zgodnie z prawdą, już w 1744 został zdobyty przez Anglików – zdobyli go na rok przed wybudowaniem?!); Grand-Turk – korsarz o nieznanym pochodzeniu, w służbie w 1745; Nymphe – 01.1752; Guirlande – 01.1757; Marechal-De-Senneterre – 1757 (fregata handlowa i korsarska, nigdy nie zakupiona przez państwo); Aimable-Nanon (nie Nonon) – 1758; Etolie – nie było takiej, natomiast Etoile – zobacz wyżej.

Krzysztof Gerlach

[Janusz Kluska]

Panie Krzysztofie poproszę o podanie pozostałych okrętów typów Hermione, Naiade i Vestale. Janusz.