Chciałbym podsumować naszą dotychczasową dyskusję o jednostkach portowych (motorówkach, barkach itp.) PMW w drugiej połowie lat 30. XX wieku.
Z referatu Świrskiego o stanie floty wojennej, wygłoszonego 26 września 1936 roku (L.dz. 26-28/tj.; CAW, akta kanc. Sztabu Głównego, t. 109), znane są liczby tych jednostek w tym czasie:
12 motorówek,
15 kryp oraz kran i dok pływający. Były to:
Stan na IX.1936
Motorówki Floty:
M 1 – motorówka Dowódcy Floty, wybudowana w 1933 roku w WPMW.
Chris napisał, że była wybudowana w 1931 roku, ale
Filipowcz twierdzi, że projektował ją w 1933 roku;
M 2 – ?
M 3 – szybkobieżna motorówka dla służby broni podwodnej, budowana w Stoczni Modlińskiej od marca 1930 roku. Miała wejść do służby w sierpniu tego roku, ale z powodu kłopotów z układem napędowym wcielona została pod koniec 1933 roku. Mahoniowa, 2 silniki typu „Saurer” o mocy po 85 KM;
M 5 – motorówka broni podwodnej, wybudowana 1934? (może wraz z bliźniaczą (?) M-6 w latach 1931-35);
M 6 – wraz z M-5 były to motorówki wybudowane (według projektu Z. Kepińskiego) w WPMW. Pierwsze jednostki zbudowane w stoczniach polskich, które miały całkowicie spawane poszycie kadłuba. Wyporność 11 ton, długość ok. 14 m, silnik Diesla typu „Saurer” o mocy 85 KM (?).
Była jeszcze stara motorówka M-4, ale określana w 1936 roku jako obiekt wybrakowany. Był to zdeklasowany kuter torpedowy typu Thornycroft CMB 40, zbudowany ok. 1916 roku w stoczni John Thornycroft and Co. Ltd. w Woolston-Southhampton. Miał wyporność 5 t, a wymiary 13,7(12.4 m.p.)x2,79x0,6 m. Posiadał silnik Fiat 12A bis o mocy 300/320 KM nadający prędkość 22 w, załoga 2-3 ludzi. Była to jednostka przeznaczona dla służby broni podwodnej, ale po remoncie, pod koniec 1933 roku, została skierowana do MDLot. Po jej wycofaniu oznaczenie
M 4 przejęła motorówka z
Burzy (2,4 t, 6,93x2,11x0,64 m, 10 KM, 5 w), która też znalazła się 12 maja 1939 roku w MDLot. W postach pojawiają się również nazwy motorówek:
Bajka vel
Baśka oraz inspekcyjna
Wicher z Westerplatte. Może któraś z nich to M 2 lub motorówka zdjęta z
Wichra. Ponadto u
Kuligiewicza pojawia się oznaczenie typ M-9 dla motorówek broni podwodnej.
Motorówki MDLot.:
L 1 – motorówka Flotylli Wiślanej, otrzymana przez MDLot w 1925 roku z Modlina, w czasie wojny niemiecka FL. D 216. Wyporność ~3,5 t, wymiary 5,50x2,35x0,25 m, silnik 20 KM, 7,5 w.
Olejko podaje byłą nazwę:
Cześka;
L 2 (b. Nr 6 ?) - motorówka portowa KPW Modlin, potem SSM Świecie, od 1925 roku w MDLot. Wyporność ~2 t, wymiary 7,75x1,75x0,5 m, silnik 16 KM, 8 w. W 1938 roku już nie pływała.
Olejko podaje byłą nazwę:
Mimoza;
L 3 (b. M 3, b. No 661) – była motorówka Flotylli Wiślanej, przekazana 31 lipca 1925 roku; istniała w 1932 roku jako jedyna sprawna motorówka, wyporność 6,5 t, wymiary 12,0x2,45x0,75 m; 2 silniki po 40 KM; 10 w;
L 4 – otrzymana przez MDLot. w 1932 roku z Gdańska, późniejsza niem. FL. D 228. Wyporność ~3,4 t, wymiary 8,0x1,7x0,5 m; silnik 106 KM; 23 w.
Olejko podaje byłą nazwę:
Meduza;
L 5 – otrzymana przez MDLot w 1936 ?, p. niem. FL. D 217. Wyporność 0,8 t, wymiary 6,75x1,85x0,3 m; silnik 125 KM; 28 w.
Olejko podaje byłą nazwę:
Chris Craft (Chris, może coś więcej wiesz o „swojej” motorówce
);
L 6 – motorówka z ORP „
Wilia”, przydzielona MDLot. w 1936 ?, p. niem FL. D 229. Wyporność ~2,5 t, wymiary 8,5x2,0x0,5 m; silnik 20 KM; 10 w;
L 7 – motorówka nr 2 z ORP „
Bałtyk”, przydzielona MDLot. w 1936 ?, w 1938 roku już nie pływała z powodu zużycia, jej silnik o mocy 72 KM wmontowano do nowej L 2.
W 1939 roku nie było już motorówek L 2, L 3 (zwrócona w 1937 roku, wcielona powtórnie 8 stycznia 1938 roku do Flotylli Rzecznej w Pińsku jako KU-3) oraz L 7. W Warsztatach Portowych Marynarki Wojennej wybudowano tuż przed wojną dwie motorówki, które prawdopodobnie nosiły oznaczenia
L 2 i
L 3. Miały wyporność 17,96 t, wymiary 14,1x3,5x1,3 m , silnik o mocy 72 KM (L 3 – dwa silniki po 55 KM), 8,5 w. Jednośrubową przekazano 12 sierpnia 1939 roku, dwuśrubową po 25 sierpnia.
Filipowicz wspomina, że w WPMW, pod koniec 1936 roku, zbudowano dla lotnictwa morskiego motorówkę (?).
Razem było więc znów
12 motorówek.
KM 111 (były Stefek, Universum , Emmy) – od około 1938 roku nosiła oznaczenie
KM-1, lichtuga (42,0 x 8,5 m) zbud. w 1914 roku w holenderskiej stoczni E.J.Smit&Zoon w Westerbrok, przebudowana w Gdyni (1930) na krypę minową, p. niem.
Stutthof przebudowany w latach wojny na samobieżny zbiornikowiec paliwa, p.
Ślimak, p. Z-1;
KM 112 (b. Antek, Kobold) – lichtuga (46,2 x 8,4 m) zbud. w 1912 roku w stoczni J.H.N.Wichhorst w Hamburgu, przebudowana w Gdyni (1930) na krypę minową, p. KM-2, p. niem.
Plehnendorf przebudowany w latach wojny na samobieżny zbiornikowiec wodny, p.
Krab, p. Z-2;
KM 113 (b. Alek, Jugend) – lichtuga (46,1 x 8,3 m) zbud. w 1912 roku w stoczni J.H.N.Wichhorst w Hamburgu, przebudowana w Modlinie (1930) na krypę minową, p.
KM-3, p. niem.
Tiegenort (
Gröner podaje, że
Ziegenort) przebudowany w latach wojny na samobieżny zbiornikowiec wodny (silnik MWM o mocy 300 KM; ok. 8 w), p.
Żółw, p. Z-3;
KR 4 (ex Wojtek, Ulk) – lichtuga (45,2 x 8,4 m; nośność ok. 650 t) zbud. w 1897 roku w stoczni Henry Koch w Lubece, przebudowana w około 1930 roku na krypę paliwową w stoczni A.&W.Wojan w Gdańsku, p. niem. G.Ö. II;
KR 5 (ex Franek, Post) – lichtuga (45,2 x 8,4 m; nośność ok. 650 t) zbud. w 1898 roku w stoczni H.Brandenburg w Hamburgu, przebudowana w około 1930 roku na krypę paliwową w stoczni A.&W.Wojan w Gdańsku, p. niem. G.Ö. III;
krypa śmieciarka – zbudowana w Modlinie w 1930 roku dla KPW Gdynia. Ładowność 40 m3;
szkuta dennoklapowa (szkuta dennoklapowa bez napędu) – zbudowana w Modlinie dla KPW Gdynia, tzw. „błotniarka”. Pojemność urobku ponad 100 m3.
Pozostałych osiem kryp trudno jednoznacznie zidentyfikować. Mogłyby być to barki: warsztatowa i biurowa (KZ-14 i KZ-15), przyholowane z Modlina (jesień 1921) do Pucka (maj 1922 roku) oraz trzy krypy przewozowe wody i ropy dla portu puckiego z roku 1922, o których pisze
Filipowicz. Trzeba pamiętać, że barki to „długowieczne” jednostki.
Filipowicz wspomina, że w WPMW, pod koniec 1936 roku, zbudowano dla lotnictwa morskiego zespół specjalnych kryp do ładowania bomb i torped.
W 1938 roku doszła jeszcze
krypa ogrzewcza (szkuta ogrzewalna o długości ok. 23 m) bez napędu zbudowana w WPMW w Pińsku dla Dywizjonu Okrętów Podwodnych. W planach były jeszcze krypy typu A (przeznaczona do przewozów smarów i paliwa) i B (do przewozu torped i bomb) dla MDLot., ale ich budowę przerwała wojna. Jeśli nie wycofano żadnej z kryp w latach 1936-1939, to we wrześniu 1939 roku na stanie Floty znajdowało się
16 różnego typu kryp i barek.
dok pływający – nośność 350 ton. Wybudowany w WPMW, elementy wodowane 1 września 1932 roku. Składał się z 5 dolnych, poziomych pontonów i 2 pionowych górnych wież. W 1937 roku zwiększono jego nośność do 500 t dobudowując dwa pontony. Długość całkowita wynosiła wtedy 55,12 m, a szerokość 13,29 m;
dźwig pływający (kran, żuraw pływający) – nośność 25 t. Wybudowany w WPMW w 1933 roku (bud. od czerwca).
W roku 1937 rozpoczęto w WPMW montaż
doku (zakończono w październiku 1938 roku) o nośności 5 000 ton. Montowano go z niemieckich materiałów i według dokumentacji sprowadzonej z Niemiec. Wodowano go 26 listopada 1938 roku. Miał on wymiary: długość całkowita - 130 m, długość na pontonach -110,75 m, szerokość między wieżami bocznymi – 20 m; wysokość – ok. 24 m. Mogły być w nim dokowane okręty o zanurzeniu do 6 m.
Tyle podsumowania, proszę o sprostowania, uzupełnienia i komentarze. Apeluję o podawanie źródeł, aby nie dublować informacji. Ja wykorzystywałem następujące
źródła:
1. Jan Bartlewicz,
Flotylla Pińska i jej udział w wojnie polsko-sowieckiej 1918-1920, Warszawa 1933;
2. Eugeniusz Kozłowski,
Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Warszawa 1964;
3. Piotr Podkowicz,
Flotylla rzeczna PMW, Nasze Sygnały nr 122, Londyn 1970;
4. Mieczysław Kuligiewicz, artykuły z serii Przystań hobbystów,
Morze 1972-1974;
5. Mieczysław Filipowicz,
Ludzie, stocznie i okręty, Gdańsk 1985;
6. Andrzej Olejko,
Morski Dywizjon Lotniczy, Pruszków 1992;
Mariusz Konarski, Andrzej Olejko,
Polskie lotnictwo morskie 1920-56, Gdańsk 1998;
7. Józef Wiesław Dyskant;
Flotylla rzeczna Marynarki Wojennej, Warszawa 1994;
8. Jery Miciński,
Księga statków polskich 1918-1945; tom I, Gdańsk 1996;
9. Piotr Zarzycki,
Budowa jednostek pływających dla MDLot., Nowa Technika Wojskowa nr 4/1996;
10. Józef Wiesław Dyskant;
Wojenne flotylle wiślane 1918-1939, Warszawa 1997;
11. Bogdan Huras, Marek Twardowski;
Księga statków polskich 1918-1945; tom IV, Gdańsk 2002;
12.
Posty na FOW (w tym: Życie Techniczne nr 5/6, 1939; Polski Rejestr Statków1957), 2004.
Jan Bartelski
