Henry Roberts - Polak w CS Navy?

[Juliusz Tomczak]

W ostatnich dniach na Facebook (i findagrave.com) pojawiły się informacje na temat Henry’ego Robertsa – Polaka , który służył w konfederackiej marynarce wojennej. Sprawa jest intrygująca i rodzi szereg pytań. Czy rzeczywiście był to nasz rodak i jak przebiegała jego służba podczas wojny secesyjnej? Poczyniłem wstępne ustalenia, a ponieważ nie każdy ma konto na Facebooku (sam mam od niedawna), gdzie je opublikowałem, zamieszczam je także tutaj.

Nagrobek Robertsa znajduje się na cmentarzu Cedar Grove w Norfolk w stanie Wirginia. Inskrypcja głosi:

TU SPOCZYWAJĄ W POKOJU
DOCZESNE SZCZĄTKI
KMDR. HENRY’EGO ROBERTSA
C. S. N.
POCHODZIŁ Z KRAKOWA
W POLSCE
URODZIŁ SIĘ 30 LISTOPADA 1831
ZMARŁ 13 GRUDNIA 1893

Dalsza część inskrypcji (być może epitafium) jest niestety niewidoczna na udostępnionych w sieci fotografiach:
https://www.findagrave.com/memorial/637 ... ry-roberts

Według zamieszczonej na Facebook informacji, Roberts miał służyć najpierw w armii, a następnie we flocie Skonfederowanych Stanów. Wziął udział w pierwszej bitwie okrętów pancernych, stoczonej na Hampton Roads 9 marca 1862 r., walcząc na pokładzie pancernika „Virginia” przeciwko „Monitorowi”. Wspomniana notka wyglądała podejrzanie: brak konkretnych danych i dat, odwołania do nieistniejącej pozycji książkowej i niewłaściwego tomu „Official Records of the Union and the Confederate Navies” (być może halucynacje AI). Nie znalazłem o nim wzmianki w raportach dotyczących wspomnianej bitwy. Konieczne było skonfrontowanie powyższego z listami oficerów i żołnierzy, jak również indeksami osobowymi oficjalnej dokumentacji armii i flot amerykańskiej wojny domowej.

Początkowo zwrócił moją uwagę Henry Roberts z Wirginii, który służył w szeregach Surry Light Artillery. Był on jednak szeregowym artylerii, brak informacji, by trafił do marynarki wojennej i awansował. Poza tym żył jeszcze w sierpniu 1908 r., kiedy to wziął udział w spotkaniu weteranów swojego oddziału. Tak więc fałszywy trop.

Prawdopodobnym kandydatem na spoczywającego w Norfolk imigranta jest za to Henry Roberts wymieniony w spisie oficerów CS Navy. W konfederackiej marynarce wojennej służył od lipca 1863 r., m. in. na pancernikach „North Carolina” i „Richmond”, oraz na bocznokołowej kanonierce „Bombshell” (eks-transportowiec US Army). Konfederaci utracili tą ostatnią jednostkę 5 maja 1864 r. podczas bitwy na wodach Cieśniny Albemarle (zainteresowanych przebiegiem tego starcia odsyłam do mojego artykułu „Drewno przeciwko żelazu: Dwie bitwy CSS Albemarle”, MSiO nr 6 (spec.)/2016, s. 8-21). W wyciągu z dziennika pokładowego kanonierki USS „Sassacus” znajdujemy spis jeńców wziętych na „Bombshell”. Wśród nich jest wymieniony porucznik Henry Roberts. W tym przypadku z kolei nie zgadza się jednak informacja o stopniu (porucznik) i miejscu urodzenia (Wirginia) podanych w spisie oficerów CS Navy.

Czy możliwe, że ta ostatnia informacja jest błędna? Istnieją przesłanki, by tak uważać.

Trafiłem na dwa nekrologi, zapewne będące streszczeniem obszerniejszego, zamieszczonego w „Norfolk Virginian”. W obu pojawia się informacja o polskim pochodzeniu zmarłego. Pierwszy z nich ukazał się w „Richmond Dispatch”. Czytamy w nim m.in.: "Kapitan Harry Roberts, jeden z naszych najstarszych i najznamienitszych obywateli, zmarł dziś w swoim domu przy Holt Street. Urodzony w Polsce w 1831 r., w młodym wieku został marynarzem i był oficerem na statku niewolniczym zdobytym u wybrzeży Afryki i przyprowadzonym do tego portu kilka lat przed wojną".

Dalej znajdują się informacje o służbie Robertsa. Miał on zaciągnąć się jako porucznik do „kompanii kapitana Younga”. Po okresie służby w tym oddziale podał się do dymisji. W Wilmington w Karolinie Północnej trafił do CS Navy w stopniu porucznika. Pełnił służbę na „kilku okrętach” – nie wymienionych niestety z nazwy. Wzmianka o Wilmington pozwala jednak przypuszczać, że mógł to być ów por. Roberts wzięty do niewoli na „Bombshell”. Pod koniec wojny walczył pod komendą Raphaela Semmesa, dowódcy najsłynniejszego konfederackiego krążownika „Alabama” – najprawdopodobniej więc w sformowanej z załóg okretowych Naval Brigade. Jednostka ta kapitulowała wraz z amią gen. Josepha Johnstona 26 kwietnia 1865 r. Po wojnie powrócił do Norfolk.

Problematyczna jest „kompania kapitana Younga”. Oddział ten to Halifax Light Artillery – wcześniej kompania G/14 pułku piechoty z Wirginii. Wśród oficerów tej kompanii – jak również w ogóle 14 pułku – nie było jednak żadnego porucznika Robertsa. Ponadto jednostka ta w marcu 1862 r. stacjonowała w Karolinie Północnej.

Z pomocą przychodzi nekrolog zamieszczony w „Roanoke Times”. Jest on krótszy i przytaczam jego treść w całości: „Kpt. Henry Roberts zmarł wczoraj w swoim domu przy Holt Street nr 60, po krótkiej chorobie. Zmarły urodził się w Polsce i przybył do Norfolk przed wojną. Służył Konfederacji zarówno w armii, jak i w marynarce wojennej. Wstąpił na służbę jako szeregowy w United Artillery”.

Ta ostatnia informacja jest szczególnie cenna. United Artillery była oddziałem artylerii utworzonym z kompanii E/41 pułku piechoty z Wirginii. Kpt. Thomas Kevill, dwóch sierżantów, jeden kapral i 27 szeregowych zgłosiło się na ochotnika do służby na pancerniku CSS „Virginia”. Wzięli oni udział w starciach z 8 i 9 marca 1862 r. Jeśli „nasz” Henry Roberts służył właśnie w tym oddziale, jak najbardziej mógł więc być jednym z nich. Fakt, że nie wspominał o nim dowódca „Virginii”, kmdr. Buchanan, który wymienił wielu członków załogi w kontekście bitwy stoczonej 8 marca nie dziwi, jeśli Roberts był wówczas tylko szeregowym – szczególnie, że nie było go wśród dwóch rannych na pokładzie pancernika ochotnikow z 41 pułku.

W tej historii pozostaje jeszcze wiele wątpliwości i pytań, wiele źródeł do sprawdzenia. Czy spoczywający w Norfolk Henry Roberts to na pewno ten sam, który służył na „Bombshell”? Jaki faktycznie miał stopień w CS Navy? Czy istotnie był Polakiem z pochodzenia, czy tylko się za takiego podawał? Pod jakim nazwiskiem się urodził i jakie dokładnie losy rzuciły go na Południe? Liczę, że uda się na nie odpowiedzieć.

Dziękuję dr. Wojciechowi Lorkowi za zwrócenie mi uwagi na posty Mindy Wilcoxen Esposito i Łukasza Matyska na fb.


Źródła:
„Official Records of the Union and Confederate Navies in the War of the Rebellion”: seria I, t. 7, s. 44-49 (raport kmdr. Buchanana z bitwy na Hampton Roads); seria I, t. 9, s. 745 (dziennik pokładowy USS „Sassacus”, 5 maja 1864 r.)
„Supplement to the Official Records of the Union and Confederate Armies”, cz. 2, t. 71, s. 346-405 (14 pułk piechoty z Wirginii); cz. 2, t. 72, s. 336-337, 343-344 (kompania E/41 pułku piechoty z Wirginii)
„Officers in the Confederate States Navy”, Washington 1898, s. 116 (por. Henry Roberts, urodzony w Wirginii)
B. W. Jones, „Under the Stars and Bars. A History of the Surry Light Artillery”, Richmond 1909, s. 4 i 295
„Richmond Dispatch”, 13 grudnia 1893 r., s. 6, kol. 3
„Roanoke Times”, 14 grudnia 1893 r., s. 1, kol. 5
https://www.nps.gov/civilwar/soldiers-a ... tabase.htm
https://www.findagrave.com/memorial/637 ... rts#source